De bouw van de Rijks HBS Tiel in 1928-1930

Nu de scholenbouw op de Heiligestraat zijn afronding nadert, is het de moeite waard te zien, hoe bijna honderd jaar geleden het middelbaar onderwijs zijn plaats daar kreeg. Het schoolgebouw is nu 91 jaar oud. Of het de eeuw zal halen, is hoogst twijfelachtig.

De Hoogere Burgerschool (HBS) was een schooltype, dat vooral gericht was op kinderen van ouders uit de burgerij, die een leidinggevende taak moesten krijgen in het bedrijfsleven. De HBS werd ingesteld in 1863 en Tiel kreeg al zo’n school in 1870. De Gemeente Tiel was de eerste halve eeuw het schoolbestuur. De HBS werd gehuisvest in een pand, dat in 1865 was gebouwd op de hoek van het Sint-Walburg tegenover het Kalverbos. Tegenwoordig kennen Tielenaren dat pand beter als gymnasium, omdat van 1936-1971 het Stedelijk Gymnasium er gebruik van maakte. Dat de HBS er eigenlijk langer heeft gezeten, is minder bekend.

Eigenlijk was al de eerste directeur van de Tielse HBS niet tevreden met het gebouw aan het Kalverbos. De gymzaal was in 1870 te klein, er waren brandgevaarlijke (z.g. “Brabantse”) muren tussen lokalen; ventilatie en verlichting schoten tekort. Af en toe werden door de gemeente verbeteringen aangebracht, maar het bleef behelpen. Eigenlijk had de gemeente niet voldoende middelen om een duur gymnasium en een dure HBS in stand te houden.

Directeur Dr. J.H. Slothouwer, die in 1906 aantrad, kwam met het voorstel om de Tielse HBS aan het Rijk over te dragen. Het was in die dagen niet ongebruikelijk, dat het Rijk in gemeenten die niet draagkrachtig genoeg waren, de openbare middelbare scholen ging beheren. Het zou echter nog lang duren vóór het in Tiel zover was. Intussen groeiden de problemen. Tot 1918 had de HBS steeds tussen de 70 en 90 leerlingen, maar in de jaren ’20 groeide de school naar 130 leerlingen. Bovendien moesten in die tijd ook de leerlingen van het Stedelijk Gymnasium in het HBS-gebouw de lessen natuurkunde, scheikunde en biologie volgen, omdat het gymnasiumgebouw aan de Rechtbankstraat daarvoor geen outillage had.

Rond 1920 leek de oplossing nabij. Eind 1919 schonk het bestuur van het Tielse Burgerweeshuis een boomgaard op de hoek van de Heiligestraat en de (Nieuwe) Tielseweg. Vervolgens nam het Rijk inderdaad in augustus 1920 de HBS en de geschonken grond over. Maar vervolgens zorgden bezuinigen er voor, dat er jarenlang geen geld was voor nieuwbouw. Nog in 1928 was een en ander discutabel. Er gingen zelfs geruchten, dat het Rijk de beide Rijks-HBS’en in Tiel en Zaltbommel wilde samenvoegen en verplaatsen naar Geldermalsen. Daarnaast lag de bouwgrond vér buiten te toenmalige bebouwde kom van Tiel en de gemeente moest de Heiligestraat nog plaveien vóór er een school kon komen.

Toch kwam in mei 1928 de opzichter van de Rijksgebouwendienst naar Tiel en korte tijd later kwam er groen licht uit Den Haag. Rijkshoofdarchitect Ir. H. Hoekstra ontwierp een schoolgebouw naar de moderne eisen. Dat was niet een heel uniek ontwerp, want Hoekstra tekende in die dagen meer schoolgebouwen. Op 19 september 1928 vond in Den Haag de aanbesteding plaats. Opmerkelijk genoeg werd die gewonnen door een regionaal aannemersbedrijf, de Gebr. Van Mameren uit Deil. Zij zouden het nieuwe HBS-gebouw voor Fl. 1.215.000,- bouwen. Op 8 maart 1929 stemde de gemeenteraad van Tiel in met de bestrating en de aanleg van trottoirs vanaf de Burense Poort tot aan het nieuwe HBS-gebouw. Dat ging dan om de Veemarkt, de Papesteeg (nu Beatrixlaan) en Heiligestraat.

Triest genoeg zou HBS-directeur Slothouwer het allemaal net niet meer meemaken. Na een kort ziekbed overleed hij op 13 oktober 1928, pas 55 jaar oud. Zijn opvolger Dr. W.L. Beekman kwam in januari 1929 naar Tiel en hij was het, die met de opzichters L.M. Burger en W.G. van Voorthuizen de bouw begeleidde.

In april 1930 was de bouw zover gevorderd, dat de pers mocht komen kijken. De Tielse journalisten keken hun ogen uit. Alles was ruim opgezet, want de weeshuisboomgaard was groot genoeg. Ondanks het feit, dat al in 1928 de meeste fruitbomen waren gekapt, bleven er nog tot eind jaren ’70 zelfs fruitbomen staan op het schoolterrein. Naast plaats voor een conciërgewoning en een fietsenstalling bleef er ook nog een groot stuk grond aan de Nieuwe Tielseweg over voor een sportterrein. De conciërgewoning aan de Heiligestraat was bewust laag gebouwd om het schoolgebouw goed in zicht te hebben.

Volgens plan was het gebouw in juli 1930 gereed. Net na afloop van het schooljaar 1929-1930 kon er dan ook groot feest worden gevierd. De opening viel samen met het zestigjarig bestaan van de school. Dus er kwam een gedenkboek, een wandbord, sportwedstrijden voor leerlingen en een reünie. De reünisten zamelden geld in voor twee grote gebrandschilderde ramen in het trappenhuis. Aan directeur Slothouwer herinnerde een plaquette bij de ingang van het gebouw.

De officiële opening vond plaats tijdens de reünie op vrijdag 18 april 1930. KTSM begeleidde op die dag de reünisten en S. Spiero had speciaal daarvoor een reünistenmars gecomponeerd. Het kon allemaal niet op! De Tielenaren moesten nog even geduld hebben: op zaterdag 26 juli was het nieuwe HBS-gebouw ook voor hen te bezoeken.

In 1995 vierde het Lingecollege zijn 125-jarig bestaan. Ook toen kwam er een jubileumboek en een reünie. Naar aanleiding van de publiciteit daar omheen bracht enkele weken later een zoon van aannemer Van Mameren een vijftiental foto’s die op een vel papier geplakt waren en de bouw lieten zien. Helaas te laat voor dat jubileumboek. Maar ook in 2021 geven ze nog steeds een mooi beeld van de bouw ruim negentig jaar geleden.  Klik op de foto voor een vergroting.

Anno 2021 is het oude HBS-gebouw aan de Heiligestraat aan zijn laatste maanden als schoolgebouw bezig. Het Lingecollege Lyceum maakt er nog eenmaal intensief gebruik van gedurende de verbouwing van het in 1976 opgetrokken gebouw er naast. Na de verbouwing gaat het oude pand in de verkoop. Ondanks een monumentaal uiterlijk geniet het geen enkele wettelijk beschermde status. Dus wellicht wacht de slopershamer.