fotoalbum onder de tekst
Op maandag 17 april vond op de Joodse begraafplaats aan de Voor de Kijkuit in Tiel een bijzondere bijeenkomst plaats. Het is namelijk in deze maand april precies tachtig jaar geleden dat de laatste nog in betrekkelijke vrijheid levende Joden uit Tiel werden weggevoerd. Dat was op 9 april 1943. De herdenking kon dit jaar niet precies op 9 april plaatsvinden vanwege het feit dat het toen Pesach (Pasen) was. Daarom is gekozen voor de dag voorafgaande aan de herinneringsdag Jom Hashoa, beter bekend als de Dag ter Herinnering aan de Holocaust (Sjoa).
De bijeenkomst werd bijgewoond door een dertigtal mensen, onder wie enkele Joden. De organisatie was in handen van de Stichting Ter Navolging die ook de begraafplaats onderhoudt. Pierre van der Schaaf hield een inleiding over de gang van zaken in de jaren 1933-1943. Hij vertelde over het lot van de Duitse Joden in de jaren dertig met als eerste dieptepunt de Reichskristallnacht op 9 november 1938. Op die dag gingen veel synagogen in Duitsland in vlammen op. Joden die Duitsland wilden ontvluchten, werden aan de Nederlandse grens onverbiddelijk teruggestuurd.
Vanaf mei 1940 werden ook de Joden in Nederland slachtoffer. Van der Schaaf somde een aantal maatregelen op, waarvan de Jodenster in 1942 natuurlijk de bekendste is. Ironisch genoeg werd dat in de (door de Duitsers gecontroleerde) Nederlandse pers als het herstel van een oude traditie afgeschilderd. Later in 1942 begon het wegvoeren van de Joden met vrijwel altijd de dood als eindpunt. Nog recent vertelde Tielenaar Johan Schiltmans hoe hij ooggetuige was van het wegvoeren van de oude Joodse mevrouw Rika van der Horst op 17 november 1942 met een kiepauto van de Gemeente Tiel, gevolgd door een politieagent op de fiets. Tien dagen later al werd zij in Auschwitz vermoord.
Binnen een half jaar daarna doken veel Joden onder, maar sommigen konden dat niet. Zij moesten zich melden bij concentratiekamp Vught op 9 april 1943. Op die dag reed een bus van een Tielse firma, begeleid door een Nederlandse politieagent vanuit Ochten, waar de familie Frank als eerste instapte. De kinderen vonden het spannend en zwaaiden naar de achterblijvers en die zwaaiden terug. Daarna werd in Tiel haltgehouden om het gezin Cohen, het uit de ouders en twee zoons bestaande gezin De Winter en vader en dochter Elburg op te halen. Als laatsten stapte in Ophemert het uit de ouders en vier kinderen bestaande gezin Kalker in. Vervolgens ging het naar het Concentratiekamp Vught waar zij korte tijd verbleven. Van daaruit werden zij, behalve de twee oudere zusjes Kalker, overgebracht naar Doorgangskamp Westerbork. Op de twee zusjes Kalker na overleefde geen van hen de oorlog.
Na de oorlog keerden slechts enkele Tielse Joden terug. Het waren er te weinig om nog een Joodse gemeente te kunnen vormen. In 1987 werd die officieel opgeheven.
Na het indrukwekkende verhaal gingen de aanwezigen naar het monument op de begraafplaats, waar steentjes werden gelegd ter herinnering aan de 29 slachtoffers uit de Tielse Joodse gemeente. Het leggen van bloemen is in de Joodse traditie geen gebruik. Na het monument ging men naar de cenotaaf van de familie Gersons. Op deze plaats werd in februari 1936 Henriëtte Gersons-Daniël begraven. Op haar graf werd in 1950 een grafsteen (cenotaaf) geplaatst, waar op de linkerzijde haar naam en sterfdatum staat. Daar waar aan de rechterzijde haar echtgenoot moest zijn vermeld zijn de namen geplaatst van tien familieleden die allen in Auschwitz of Sobibor werden vermoord.
Bij de cenotaaf sprak Berthold Gersons, een kleinzoon van David en Henriëtte Gersons. Hij memoreerde dat hij tot enkele jaren geleden zelfs niets van dit monument had geweten. Daarna prees hij de mensen van de Stichting Ter Navolging die de cenotaaf zo fraai hebben hersteld als plaats van herinnering.
De Joodse begraafplaats van Tiel is na lange tijd van betrekkelijke nonchalance de afgelopen tien jaar steeds verder opgeknapt. Recent is er een deel van een scheidingsmuur gesloopt, waardoor er meer plaats is voor mogelijke toekomstige begravingen. Tegen het nog resterende deel van die muur herinnert een aantal platen met foto’s en verhalen aan de historie van de Joodse gemeente van Tiel en het trieste einde ervan. Dit in 2022 afgeronde project werd uitgevoerd door de mensen van Ter Navolging met belangrijke financiële steun van de Vereniging Oudheidkamer voor Tiel en Omstreken.
Fotoalbum
Reacties zijn gesloten.