Eerder dit jaar kregen de Stolpersteine in Tiel een grondige schoonmaak en poetsbeurt. Nu is er ook als opvolger van een eerder gemaakte lesbrief een uitgebreide brochure verschenen met achtergrond informatie over de personen achter de struikelsteentjes en de geschiedenis van het Joodse leven in Tiel. De 21 Stolpersteine zijn gelegd op tien plaatsen voor de woningen van Joden en een Jehova Getuige, die daar woonden en in de tweede wereldoorlog zijn omgebracht.
Video:
Fotoserie onder de tekst
De eerste exemplaren van de brochure werden maandag 3 juni in het metahaarhuisje op de Joodse begraafplaats van Tiel uitgereikt aan wethouder Frank Groen en leden van de Kinderraad van Tiel.
De brochure
De 44 pagina’s tellende brochure verschijnt aan het begin van de week waarin het 75 jaar geleden is dat de geallieerden op D-Day landden op de stranden van Normandië. Daarmee kwam de bevrijding van Nederland een stuk dichterbij. Maar op dat moment was het al te laat voor de meer dan 100.0000 Joodse Nederlanders die vanwege hun Jood zijn waren vermoord. Onder hen 29 leden van de Joodse Gemeente van Tiel en omstreken en meer dan 100 elders in ons land wonende Joden, die in Tiel geboren zijn.
Het boekje is allereerst bestemd voor leerlingen van de hoogste groepen van het basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Er wordt ingegaan op de geschiedenis van de Joden in ons land en Tiel, de aanloop naar en de verschrikkingen tijdens de tweede wereldoorlog en er is aandacht voor hen die nooit meer terug kwamen. Daarnaast is er meer algemene informatie opgenomen en op de achterkant staat een plattegrond en beschrijving van de ‘Wandeling door Joods Tiel’. Daarmee loop je langs de Joodse begraafplaats, de 10 plaatsen waar Stolpersteine gelegd zijn, de synagoge, die tegenwoordig in gebruik is als moskee, het Joods monument, de vroegere slagerij van Manassen en het streekmuseum waar zich 2 vitrines met Joods erfgoed bevinden.
De uitgave is mede mogelijk gemaakt door de stichting Burgerweeshuis Tiel en o.a. bijdragen van het Joods Historisch Museum in Amsterdam, het Flipje en Streekmuseum in Tiel, het Regionaal Archief Rivierenland, verschillende particulieren alsmede de inzet van vrijwilligers van de stichting Ter Navolging Tiel.
De rijk van illustraties voorziene brochure wordt uitgegeven door de Stichting Ter Navolging Tiel.
Deze stichting heeft, naast de begraafplaats Ter Navolging, ook de verantwoordelijkheid voor beheer en onderhoud van de Joodse begraafplaats in Tiel op zich genomen.
Joods Tiel
Joden zijn – ook in Nederland – eeuwenlang achtergesteld. Vaak was het leven voor hen door discriminatie en vervolging meer dan onaangenaam. Pas in 1796 werd in Nederland het onderscheid in wettelijke acceptatie officieel opgeheven. Ook voor katholieken kwam er toen de lang ontbeerde gelijkstelling. Voor de Joden betekende dat een ongekende bloeiperiode. Al in 1810 kende Tiel een Joodse gemeente onder leiding van een Rabijn. In 1915 waren er vijftien Joodse families, die bij elkaar rond de honderd personen telden. In 1869 was het aantal door geboorten en nieuwe instroom aangegroeid tot 385 leden. Daarna nam door de aantrekkingskracht van de grote steden het aantal langzaam af. Aanvankelijk werden de Tielse Joden In Buren begraven. In 1827 kreeg Tiel een eigen Joodse begraafplaats en in 1839 een synagoge. De ingang van de begraafplaats lag oorspronkelijk aan de Visserstraat, maar werd na een uitbreiding in 1868 verlegd naar de Voor de Kijkuit. In 1876 werd deze begraafplaats voorzien van ommuring er werd een zogenaamd metaheerhuisje (lijkenhuisje) gebouwd voor het ritueel reinigen van de overledenen.
Vanaf 1841 kende Tiel een bijzondere lagere school voor Joodse kinderen en er was zelfs een internaat voor kinderen van buiten de stad die aan de Joodse school onderwijs volgden. De school werd in 1902 gesloten.
Bittere Tranen en Ter Navolging
Bittere Tranen, het boek van Tjeerd Vrij dat in 2010 verscheen, over de geschiedenis van de Joden in Tiel en dat vooral gaat over de Jodenvervolging in Tiel en omgeving, heeft veel losgemaakt en de belangstelling voor de trieste geschiedenis van de Tielse Joden sterk aangewakkerd. Die belangstelling levend houden doet ook het bestuur van de stichting Ter Navolging dat de Joodse begraafplaats enkele jaren geleden adopteerde en intussen met steun van de gemeente Tiel en vele anderen flink heeft opgeknapt. Een van de activiteiten was het inrichten van het metaheerhuisje met een permanente tentoonstelling over het Joodse leven in Tiel. De tentoonstelling bestaat uit tal van krantenpublicaties, documenten, foto’s en achtergrond informatie maar ook bijzondere voorwerpen die het Joodse leven illustreren. De tentoonstelling en begraafplaats is enkele malen per jaar voor iedere belangstellende toegankelijk en tussentijds ook voor scholen en groepen. De eerstvolgende openbare openstelling is tijdens de Open Monumentendag op zondag 15 september van 12.00 – 17.00 uur.
Meer informatie: info@ternavolgingtiel.nl of 06 53 84 8185
Stolpersteine
Toos Groen was in 2011 de initiatiefnemer van het leggen van de Stolpersteine. In Tiel zijn er toen 21 geplaatst. Stolpersteine liggen ondertussen in heel veel gemeenten waar Joden en Jehovah getuigen tijdens de tweede wereldoorlog uit hun huis gehaald werden en het leven lieten in werk- of vernietigingskampen. Stolpersteine zijn bedoeld om je even te laten stilstaan bij dit leed en de herinnering aan de omgekomenen levend te houden. Om het opschrift te kunnen lezen moet je even buigen. In vrijwel alle plaatsen worden de stenen ieder jaar schoongemaakt. In Tiel was dat nog nooit gebeurd en waren de koperkleurige plaatjes zwart en vrijwel onleesbaar geworden. Recent hebben leden van de kinderraad de steentjes gepoetst. Alyssa, Martijn en Lucas waren als afgevaardigden van de raad aanwezig om verslag te doen van het poetskarwei. Antwoordend op de vragen die Pierre van de Schaaf, die de presentatiebijeenkomst leidde hen stelde, bleek het drietal al veel te weten over de Joden in Tiel en de gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Toos Groen was blij met de nieuwe zeer uitgebreide brochure. De eerder gemaakte oplage van een lesbrief over de Stolpersteine was geheel gebruikt en het boekje is een mooie en veel breder opgezette en rijk geïllustreerde vervanger. In het boekje is ruim aandacht voor de Stolpersteinen in Tiel en omgeving en de mensen die omgebracht zijn. Toos deed tot slot van haar betoog een dringend beroep op de aanwezigen om er voor te zorgen dat een onderwijsinstelling of andere organisatie het jaarlijks poetsen van de Stolpersteine overneemt.
De indrukwekkende bijeenkomst in het Metaheerhuisje werd bijgewoond door afgevaardigden van alle instanties en personen die zich bekommeren om het in stand houden van het Tielse erfgoed en / of meegewerkt hebben aan het maken van het herinneringsboekje. Enkele van hen voerden het woord om te vertellen over hun werk of om informatie te verschaffen over Joodse rituelen en de belangrijke betekenis van de begraafplaats binnen de religie. Onder hen was Eduard Huisman, consul-beheerder van de Joodse begraafplaatsen van het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap. Dit kerkgenootschap is eigenaar van de begraafplaats in Tiel.
Ben Manassen sprak na zijn toespraak het gebed ‘Kaddisj’ uit op de begraafplaats.
De bijeenkomst in het Metaheerhuisje
De brochure Stolpersteine, de blijvende herinnering aan Joods Tiel is verkrijgbaar bij Zinder, het Museum en via info@ternavolgingtiel.nl
Bij het schrijven van deze bijdrage werd gebruik gemaakt van het artikel ‘Joods leven in Tiel, van Emile Smit in de aflevering ‘Tussen kerktoren en minaret’ van de reeks Het Leven in Tiel en de nieuwe brochure Stolpersteine.
Schoonmaken Stolpersteine zie: https://detielenaar.nl/nieuws/2019/03/deel-stolpersteine-door-kinderraad-tiel-schoongemaakt/
Reacties zijn gesloten.