Daags voor kerst in 1944 werden op de binnenplaats van de toenmalige gevangenis op het Bleekveld in Tiel vijf onschuldige mannen gefusilleerd. Het was een represaillemaatregel van de Duitsers vanwege het bevrijden van een gevangene uit het politiebureau door een verzetsgroep. Gradus van Wel zorgde er voor dat zij 74 jaar na de fusillade een eigen monument kregen.
Tekst gaat door onder de video:
Kort na de bevrijding werd er ter herinnering aan dit vreselijke gebeuren, een houten herdenkingsplaat aan een stuk muur van de stuk geschoten gevangenis bevestigd. Die plaat verdween toen de restanten van de gevangenis in 1947 werden gesloopt. In 1954 opende de toenmalige ford dealer A.A. van den Bergh een garage op de plaats van de gevangenis. Gradus van Wel herinnert zich dat bij de jaarlijkse dodenherdenking er vanaf dat 1954 een houten kruis ter herinnering van de vijf gefusilleerden geplaatst werd en dat daar dan bloemen werden gelegd. Na de sloop van de garage in 1984 stopte deze herdenking. Dat stoppen heeft Van Wel altijd dwars gezeten. Toen het Bleekveld als gevolg van de bouw van het cultuurcentrum Zinder opnieuw werd ingericht, kwam hij in actie en bepleitte het aanbrengen van een monument bij het bestuur van de Oudheidkamer en de gemeente. Van Wel kreeg gehoor er kwam een gedenkteken. De vorm bleek nog wel even een probleem. Want de bouwer van het cultuurcentrum en de ondergrondse parkeergarage heeft het recht om op terrein van de vroegere gevangenis huizen te bouwen. Als dit gebeurt zou een monument weer weg moeten. Daarom is gekozen voor een gedenkteken op de glazen wand van het toegangshuisje tot de parkeergarage dat vlak bij plaats staat, waar de fusillade plaatsvond. Op het gedenkteken staat het silhouet van de gevangenis, een omschrijving van de trieste gebeurtenis en de namen van de slachtoffers. Gradus van Wel zorgde via een aanvraag bij het Oud- Burger Mannen– en Vrouwenhuis zelf voor de financiering.
Maandag 16 april werd het monument onthuld. Dit gebeurde in aanwezigheid van onder meer initiatiefnemer Gradus van Wel, Annemarie Daalderop, dochter van een van de gefusilleerden, burgemeester Beenakker en leerlingen van de Prins Clausschool. Die leerlingen hadden kort daarvoor meegeholpen om de oorlogsmonument bij de Sint Maartenskerk schoon te maken in verband met de komende dodenherdenking. Stadshistoricus, Emile Smit, memoreerde kort de gruwelijke gebeurtenissen eind 1944. Directeur stadspromotie, Ronald van Vught, kondigde aan dat vanaf dit jaar de nieuwe herinneringsplaats in de route van de stille tocht van 4 mei opgenomen zal worden. Er worden dan ook bloemen gelegd.
Dramatische gebeurtenissen in Tiel vlak voor Kerst in 1944.
Het begon met de arrestatie van mevrouw van Elzen in haar woning aan de Papesteeg. Zij had samen met haar man een Engelse piloot onderdak verschaft en de Duitsers waren hierover geïnformeerd. Zowel de piloot als mevrouw van Elzen – haar man was niet thuis – werden gearresteerd. Bij de ondergrondse verzetsgroep waar het echtpaar van Elzen deel van uit maakte, leefde de angst dat mevrouw van Elzen uiteindelijk door zou slaan. Dit zou het einde kunnen betekenen van de verzetsgroep en harde straffen of misschien wel de dood van de verzetstrijders tot gevolg hebben. Daarom besloot men haar te bevrijden uit het politiebureau in Tiel, waar zij opgesloten was. Dat lukte. De Duitsers waren woedend en voelden de bevrijding als een grove vernedering. Zij besloten wanneer de bevrijders en mevrouw van Elzen zich niet zouden melden in eerste instantie vijf Tielse mannen te executeren. De melding bleef uit en daags voor Kerst op zondagochtend 24 december 1944 werden vijf onschuldige Tielenaren meedogenloos gefusilleerd. De gebeurtenis maakte bij de groep Tielenaren, die nog niet geëvacueerd was in die dagen diepe indruk.
Zwarte Kerst
In het boekje Zwarte kerst, over een fusillade en uitgegeven door Emjee vorm- en uitgever, geeft Tjeerd Vrij een gedetailleerde reconstructie van het drama dat oudere Tielenaren zich nog goed herinneren. Vrij deed met hulp van Jan Rijnders onderzoek naar de gebeurtenissen rond kerst 1944 op verzoek van omroep Max. Die omroep kreeg van de zoon van de een van de gefusilleerden, Willem van den Boogaart, de vragen: “Waarom was mijn vader een van de vijf en wat was precies de oorzaak van de executie”. Omroep Max maakte op er basis van informatie van het boekje een documentaire over waarin naast een verslag van de gebeurtenissen ook nabestaanden aan het woord kwamen. De documentaire werd op 26 april 2011 uitgezonden, maar is helaas niet meer terug te kijken. Het boekje leest voor buitenstaanders als een thriller, maar is ook beklemmend en geeft een goed beeld van de moeilijke keuzes waarin de hoofdrolspelers die een rol speelden bij de oorzaak van het drama voor stonden.
De slachtoffers
Willem van den Bogaert (*1897) was parlevinker. Hij was als verzetsman actief en betrokken bij Waalcrossings. Hij was gehuwd en had vier kinderen.
Johannes Daalderop (*1901) was een van de eigenaren van metaalwarenfabriek Daalderop & Zonen, toen de grootste werkgever van Tiel. Hij had drie dochters en een zoon. Bij de onthulling van het gedenkteken was dochter Annemarie aanwezig.
Iza Dasberg (*1893) was meubelmaker en volbloed-Joods. Vanwege zijn huwelijk met een niet- Joods Rijksduitse vrouw werd hij vanuit kamp Westerbork vrijgelaten, nadat hij onder dwang de vreselijke keuze gemaakt had om zich te laten steriliseren.
Nicolaas Adriaan Oostinga (*1881) was directeur van het Tielse Post- en Telegraafkantoor. In de muur van het postkantoor aan het Hoogeinde in Tiel heeft de hoofddirectie een herinneringsplaquette voor hun Tielse directeur laten aanbrengen. Oostinga was weduwnaar en had een zoon.
Chris Weijman (*1908) had een sigarenwinkel in de Waterstraat. Weijman deed voor zijn gezin verborgen mee aan het verzet en liet naast zijn vrouw vier kinderen na.
zie ook:
https://detielenaar.nl/nieuws/2018/04/nieuw-aandenken-5-oorlogsslachtoffers-tiel/
Video schoonmaken monument Pr. Clausschool
Reacties zijn gesloten.