De rivier stroomde door proza en schilderijen
Uit onverwachte hoek verscheen onlangs een bijzondere kijk op de geschiedenis van de dijkverzwaring in het rivierengebied tussen Tiel en Waardenburg. Maar wél heel anders dan de reguliere verslaggeving, bestuurskundige of waterstaatkundige analyses. Kunstenaars als schrijver Willem van Toorn, schilder Willem den Ouden en fotograaf Freddy Rikken blijken een grote invloed te hebben gehad op de dijken zoals we die nu kennen.
Maar de geschiedenis herhaalt zich, waterschap en overheden bemoeien zich er weer mee, de bedrijvenlobby die werk krijgt van Rijkswaterstaat evenzeer, dus het loopt vast weer verkeerd af. Als je van de rivier houdt, tenminste. De nevengeul is even geparkeerd, daar achter Varik en Heesselt. Maar niet meer dan dat, de tekening kan zó weer op tafel komen.
In het tijdschrift De Parelduiker, uitgegeven door Bas Lubberhuizen, wordt weergegeven hoe mensen die het landschap anders bekijken dan alleen als een economische factor, zich eind jaren zeventig bezorgd maakten en later actie ondernamen om de dijken zoals ze die kenden en beschreven, vastlegden of koesterden, te redden. Schrijver en dichter Willem van Toorn (1935) zette zich met een groep politieke medestanders op initiatief van Willem den Ouden uit Varik in voor zorgvuldige, vernuftige dijkverbeteringen die het landschap zoveel mogelijk zouden sparen.
Daar slaagden ze maar ten dele in, deels uit onwil van de waterschappen en de regering, en deels omdat de aanpassingen al niet meer onder geldende wetgeving vielen maar desondanks toch werden uitgevoerd. Want al in 1975 had een onafhankelijke regeringscommissie –Becht- ervoor gepleit de landschappelijke en natuurwaarden van het rivierenland te sparen door gebruikmaking van vernuftige methoden. De Waal moest dieper worden, dat was zeker, want hij was aangeslibd. De dijken waren op sommige plekken zwak en slecht onderhouden door de polderdistricten, de kunstenaar pleitten daar juist voor. Maar hoger en breder op alle dijkvakken, dat ging ze te ver. In 1988 begon Den Ouden met zijn oproep de dijken te sparen, hij woonde sinds begin jaren zestig in Varik. Hij ontmoette Willem van Toorn, wiens familie in Tiel woonde en die nog vaak naar het landschap van zijn jeugd terugkwam. De twee besloten samen op te trekken.
Eerst was er protest: Den Ouden plaatste rouwvanen, in de tuim van het streekmuseum bij de Waterpoort stonden er enkele.Van Toorns beeldentaal ging steeds meer over de dijkverzwaring en zijn gevolgen voor het landschap: kunstmanifestaties op kasteel Neerijnen, in het Stroomhuis en aan huizen langs de dijk volgden. Ook Willem Noordzij, vormgever en ontwerper sloot zich erbij aan en met Freddy Rikken kwam het NRC mee in het spel.
Ze merkten dat kunst de aandacht op het door hen waargenomen probleem vestigde, zowel van de lokale overheden en de polderdistricten als van regeringszijde. In 1992 kwam de commissie Boertien tot de mening dat er meer uitgekiende ontwerpen en technieken moesten worden gefinancierd en de Europese Commissie dwong de minister de tot dan geweigerde milieueffectrapportages uit te voeren. Victorie leek nabij in 1993,maar Van Toorn zag het nog niet gebeuren en protestgroepen in de streek richtten zich tot de partijen die een coalitie aan het voorbereiden waren.
Het was zeldzaam: een dichter die het Nederlandse ambtenarenapparaat aanklaagt om het landschap te redden. En toen steeg het water in februari 1995 en de tegenstanders van de dijkverzwaring kregen de schuld: politica Ria Beckers uit Wadenoijen kreeg doodsbedreigingen, er werd geschoten op het huis van Den Ouden (die onderdook) en Gerrit Noordzij werd met een klomp in elkaar geslagen op de dijk bij zijn huis in Tuil.
Er kwam een noodwet, de bulldozers gingen aan de slag en de dijk zoals we die nu kennen lag er snel. Goed voor zeker 50 jaar veiligheid, werd door de dijkgraaf beloofd. Maar nog niet de helft van dat aantal is voorbij en het werken aan de dijk begint weer.
Deze bijzondere geschiedenis in De Parelduiker is een pareltje, zeker voor degenen die zijn geïnteresseerd in de lokale geschiedenis en literatuur. Het hoofdstuk door Marco Daane: Het tegendeel van natuur, Willem van Toorn en het rivierenlandschap
De Parelduiker is een uitgave van de stichting Het Oog in ’t Zeil.
Reacties zijn gesloten.