De auteurs Rien van den Heuvel en Wim Huijser.
In 2018 was het 450 jaar geleden dat de Tachtig jarige Oorlog begon. Een oorlog die in 1648 resulteerde in de oprichting van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en uiteindelijk Nederland zoals het nu is. Media besteedden er in 2018 veel aandacht aan. NPO maakte zelfs een veelbekeken documentairereeks waarin de gebeurtenissen stap voor stap besproken, toegelicht en geanalyseerd werden.
Het Rivierengebied speelde tijdens deze oorlog een belangrijke rol bij de uiteindelijke overwinning van de Staatsgezinden op de Spanjaarden. De rivieren en met name de Waal vormden door de zogenaamde Mauritslinie voor de Spanjaarden een nauwelijks te nemen barrière, waardoor het rijke Holland niet met een ‘Blitskrieg’ veroverd kon worden. Het Spaanse leger moest een enorme omweg maken om het gebied boven de Waal te bereiken.
De Mauritslinie
Aanvankelijk werden de rivieren bewaakt vanuit bestaande hoge gebouwen zoals kerktorens. Vanaf 1589 liet Maurits van Nassau, de zoon van de vader des vaderlands, Willem van Oranje, speciale torenachtige sterkten bouwen, die ook wel redoutes genoemd werden. Zij vulden de ruimte tussen versterkte steden, schansen, forten en kastelen die van af de Schenkenschans (bij Emmerich) tot bij Gorinchem (slot Loevestein). Langs de Waal hebben van Tolkamer tot Gorinchem 54 van die zogenaamde Mauritstorens gestaan. Ze zijn allemaal verdwenen. De Waal vormde toen de zuidgrens van de Noordelijke Nederlanden. De combinatie van rivier met daarachter een sterke verdedigingslinie bleek in die tijd heel doeltreffend.
De Mauritslinie, strategisch steekspel langs de Waal
Van die verdedigingslinie en de strijd die in onze regio gevoerd is, is tot nu toe weinig onderzocht. Dat hiaat is nu voor een deel opgevuld met het boek ’De Mauritslinie, strategisch steekspel langs de Waal’. Zaterdag 23 november werd het gepresenteerd in de ‘River Room’ van de Drie Zussen aan de Ophemertsedijk. Een welgekozen locatie met zijn prachtige uitzicht over de hoofdrolspeler in het Boek, de rivier de Waal.
De presentatie van het boek werd omlijst met diverse inleidingen. Behalve de auteurs Wim Huijser en Rien van den Heuvel, die het maakproces en wat hen daarbij was opgevallen schetsten, voerden landschaphistoricus Ferdinand van Hemmen en de voorzitter van Stichting onze Waal, Louis Dolmans het woord.
Het boek begint met een inleiding over het leven van Maurits van Nassau, een bekwaam veldheer. Daarin is ook aandacht voor de staatsinrichting, de religieus geïnspireerde conflicten van die tijd en in een notedop het verloop van de Tachtigjarige Oorlog (1568 – 1648). Daarna zoomen beide auteurs ieder voor zich in op bijzondere gebeurtenissen en iconische plaatsen aan of in de buurt van de de Mauritslinie. Dat levert interressante hoofdstukken op over de strijd in de vestingsdriehoek, het dubbele beleg van Zaltbommel, fort De Voorn bij Heerewaarden en de Schenkenschanz, op de linker oever van het Bijlands Kanaal ter hoogte van Tolkamer.
Het boek is gebaseerd op uitgebreid archiefonderzoek en gesprekken met lokale (amateur)historici, die de schrijvers laten vertellen over de gebeurtenissen en plaatsen die een rol gespeeld hebben in de oorlog. Ondertussen schenken zij ruime aandacht aan het hedendaagse landschap waar mogelijk gecombineerd met de rijke historie en de vele aspecten van de rivier.
Het 168 pagina’s tellende boek is fraai vormgegeven, rijk geïllustreerd en vlot en onderhoudend geschreven met veel liefde en aandacht voor de Waal en de streek. Het zal de wandelaar, fietser of automobilist helpen om met een andere dimensie naar de eigen streek te kijken. Een streek die niet alleen landschappelijk aantrekkelijk is, maar ook een rijke historie kent. Van die historie is op veel plaatsen nog veel zichtbaar, maar nog meer, zoals de Mauritstorens, is verdwenen.
Louis Dolmans, voorzitter Stichting Onze Waal, reikte het eerste exemplaar uit aan Henk Driessen, Waterschap Rivierenland.
Veel meer onderzoek is nodig
Rien van de Heuvel en Wim Huiser, die samen meer dan 10 jaar aan het boek werkten, besluiten hun boek als volgt: “Met dit boek hebben we niet de illusie de ‘vergeten’ Mauritslinie in al zijn facetten te hebben beschreven. We hebben slechts een handvol parels opgepoetst aan de ketting van historische vestigingswerken. We hebben een begin van een antwoord geschreven over de rol die vestigingswerken en met name de Mauritstorens gespeeld hebben in de Tachtigjarige Oorlog. We hopen dat ons boek uitdaagt tot verder onderzoek en meer publicaties”.
Torens moeten terugkomen
Een terugkerend element in de inleidingen van alle sprekers tijdens de boekpresentatie was een pleidooi om een flink aantal van de 54 torens terug te bouwen. Stichting ‘Onze Waal’ wil in samenwerking met onderzoekers de Mauritslinie weer tot leven brengen. “Als het aan ons ligt over de hele Linie van Rijnwaarden tot Gorinchem. Wij denken dat tekenen van de linie niet alleen bijdragen aan de identiteit van onze Betuwe, maar ook dat zij de belevingswaarde van ons Rivierenlandschap verhogen. In Rijnwaarden en Tiel (Tiel Maritiem) heeft ons initiatief al weerklank gekregen.”
In de Over-Betuwe en de Liemers is al een begin gemaakt met het zichtbaar maken van de Mauritslinie. In een schitterend Rivierenlandschap zijn rondom Lobith als inspirerende eigentijds redoutes drie zogeheten Kiekovers, uitzichtplekken waar ooit wachttorens stonden, vormgegeven. Het zijn ware podiumplekken verbonden door fiets en wandelpaden. In Bemmel is de eerste Mauritstoren ondertussen gebouwd. Zaterdag 16 november 2019 werd hij feestelijk in gebruik genomen.
Wethouder Ben Brink kijkt wanneer het om het zichtbaar maken van de Mauritslinie in Tiel en directe omgeving gaat vooral naar het Waterschap Rivierenland. Hij hoopt dat het Waterschap bij de aanstaande dijkverzwaring een bijdrage kan en wil leveren. Dat kan dan goedkoop samengaan. Je kunt aan de torens verschillende functies verbinden, zoals uitzichtpunt, vogels bekijken, lekker eten en de historie beleven. Louis Dolmans , de voorzitter van Onze Waal hoopt dat er de komende jaren veel torens herbouwd zullen worden. Hij droomt al van een nieuwe lange afstand fiets- en wandelroute, De Mauritslinie. Zo’n project past uitstekend bij het beleid van de Regio Rivierenland. Die koos het bevorderen van het toerisme als een van de economische speerpunten van de regionale economie.
Mooi voorbeeld van een recratieve toren in de uiterwaarden van Beuningen. Ontwerp en foto: landschapsarchitect Dirk Oomen.
De Schenkenschans 2019 en een tekening van hoe hij er in rond 1600 uitzag
Het huidige dorpje Schenkenschans ligt tegenover Tolkamer op Duits grondgebied. het telt nog geen 100 inwoners en staat op de plaats van de vroegere vesting. Het dorp staat midden in de uiterwaarden van de Waal / Bijlands Kanaal en is ommuurd om bij hoog water de voeten droog te houden. Het kwelwater komt samen in een put en wordt door een pomp en via een pijpleiding over de omringende muur afgevoerd.
Schets en foto’s Schenkenschans: Dirk Oomen
Het is oa verkrijgbaar bij boekhandel Arentsen, Voorstad Tiel.
Het boek is voor 22,50 te bestellen bij Stichting Onze Waal: onzewaalsecretariaat@gmail.com
en https://www.picturespublishers.nl/product/de-mauritslinie-strategisch-steekspel-langs-de-waal/
Reacties zijn gesloten.