Voorganger wordt kerkganger; Pater Bert Robben zal het altaar niet meer betreden

Door Bert Leenders Op jun 20, 2019

Na zijn terugtreding als fulltime pastoor van de Sint Dominicusparochie in 1997 is de laatste Tielse Dominicaan Bert Robben als gepensioneerd priester nog 22 jaar doorgegaan met pastoraal werk in de parochiekerken van Tiel en Varik. Daar is hij enkele jaren geleden mee gestopt. Sindsdien droeg hij nog iedere maand een drukbezochte Heilige Mis op in De Vier Gravinnen voor de bewoners van Westlede, andere bewoners van de Vier Gravinnen en omwonenden. Zijn hoge leeftijd, hij hoopt in oktober 89 te worden, en de lichamelijke beperkingen die daarmee gepaard gaan, dwongen hem daar nu ook mee te stoppen. Eerste Pinksterdag, zondag 9 juni namen de trouwe kerkgangers na de wekelijkse viering afscheid van hun pater Robben in de ’s zondags als kerkzaal ingerichte vergaderruimte van Westlede. Met het beëindigen van zijn pastoraal werk komt er nu echt een einde aan bijna 400 jaar Dominicanen in Tiel. Met mooie toespraken veel geschenken en een oorverdovend en langdurig applaus werd dit afscheid gemarkeerd en gevierd. De Tielenaar zocht de emeritus pastoor van Tiel op en maakte naar aanleiding daarvan dit artikel over het leven en werk van deze bijzondere Tielenaar.

Bert Robben werd in 1930 geboren in Schiedam. Hij was de oudste in een katholiek gezin met 7 kinderen. Zijn vader was technisch tekenaar bij een scheepswerf. Robben: “Als kind was ik al gefascineerd door de liturgie van de kerk. Ik werd misdienaar en wilde al jong priester worden. In Schiedam verzorgden de Dominicanen evenals in Tiel het pastoraat voor de katholieke gemeenschap. De Dominicaanse spiritualiteit en hun aandacht voor het preken en de wetenschap trokken mij aan. Dus trad ik nadat ik het gymnasiumdiploma op zak had in bij deze orde. De orde van de Dominicanen telde in de vijftiger jaren ruim 600 leden en had een eigen priesteropleiding. Ik volgde het noviciaat, een soort proeftijd, In het klooster in Huissen, het filosofie deel van de opleiding in het klooster in Zwolle en de theologieopleiding in het Albertinum in Nijmegen. De omvangrijke bibliotheek van het Albertinum was tevens de bibliotheek van de faculteit Theologie van de universiteit van Nijmegen. Verschillende Dominicanen van het Albertinum hadden aan die faculteit een aanstelling als hoogleraar of wetenschappelijk medewerker. In 1957 werd ik tot priester gewijd en droeg ik mijn feestelijke eerste Heilige Mis op in Schiedam.”

Naar Rome

Ik kon goed leren en daarom stelde de toenmalige prior van het Albertinum mij voor om in Rome aan het daar gevestigde Angelicum, de universiteit van de Dominicanen een promotie-onderzoek te doen. Twee jaar leefde en studeerde ik in Rome. Mijn dissertatie had als titel: De ontwikkeling van de prediking en de theologische achtergrond daarvan. Basis voor mijn onderzoek waren de teksten van de beroemde Dominicaan Thomas van Aquino. Naar hem was jarenlang een jongensschool in Tiel genoemd.

Op het monumentale schoolgebouw aan de Jacob Cremerstraat staat nog steeds zijn naam vermeld. Thomas van Aquino, die in 1274 overleed, was een Italiaanse Dominicaan, filosoof en theoloog, die tot de scholastici gerekend wordt. Hij is de meest invloedrijke systematische denker op theologisch en wijsgerig gebied uit de middeleeuwen. Robben: “Ik koos het preekonderwerp van mijn promotie omdat het preken bij de predikheren, zoals de dominicanen ook wel genoemd werden heel belangrijk is. Sinds de reformatie was binnen de katholieke kerk het accent van prediking steeds meer verschoven naar de sacramenten en de liturgie. Het preken was vooral het domein van de reformatie. Ik wilde met mijn promotieonderzoek helpen om de preek weer meer aandacht binnen de katholieke geloofsbeleving te geven. Mijn proefschrift werd goed ontvangen. Ik schreef het in het Latijn, maar het werd direct vertaald in het Italiaans en uitgegeven.”

Terug in Nederland

Eenmaal terug in Nederland in 1960 werd ik even docent pastoraal theologie aan het Albertinum in Nijmegen en daarna al snel benoemd als kapelaan in de dominicanenparochie in mijn geboorteplaats Schiedam. Daar was ik samen met vijf medebroeders negen jaar werkzaam als parochiepriester. In die periode werd ik daarnaast gekozen in het generaal kapittel, het algemeen bestuur van de dominicanen in Nederland. Vanuit die functie werd ik in 1969 benoemd tot co-provinciaal en werd het Albertinum, het toenmalige grote Dominicanenklooster in Nijmegen weer mijn woonplaats. Mijn belangrijkste taak als co-provinciaal was het contact houden en faciliteren van mijn Dominicaanse broeders die in onze missies in de Nederlandse Antillen, Zuid-Afrika, Puerto Rico en Peru werkzaam waren. In de acht jaar dat ik bestuurlijk werkzaam was, heb ik heel wat van de wereld gezien. Naast bezoeken aan de verschillende missies nam ik in 1977 als Nederlandse afgezant deel aan het generaal kapittel van de Dominicanen in Manilla. Dat was een bijzondere ervaring. In 1978 werd ik benoemd als pastoor van de Dominicusparochie in Nijmegen.

Naar Tiel

In 1987 verzocht de provinciaal van de Dominicanen mij om In Tiel het daar aanwezige priesterteam te gaan versterken. Ik volgde daar pastoor Braks op. In Tiel waren we toen nog met zes priesters. Vijf jaar later in 1992 bleef ik alleen over. Ik ben toen verhuisd van de pastorie naar een etagewoning aan de Achterweg. Daar heb ik gewoond tot het multifunctionele woongebouw de Vier Gravinnen klaar was. Ik kreeg een appartement vlak bij Westlede, het verzorgingshuis waar ik al voor de verhuizing naar De Vier Gravinnen nauwe contacten mee had.

In 1997 heb ik om gezondheidsredenen, ik was toen 67, mijn veelomvattende functie als pastoor neergelegd. Pastoraal ben ik actief gebleven. Zowel in Tiel als in Varik heb ik jarenlang de Heilige Mis opgedragen en tal van parochianen naar hun laatste rustplaats begeleid. De laatste jaren heb ik mijn pastoraal werk beperkt tot de bewoners van Westlede. Eenmaal per maand ging ik daar ook in de wekelijkse kerkdienst voor.

Ik heb altijd met veel plezier gewerkt in Tiel. Ik heb er veel goede contacten opgebouwd. Naast mijn parochiewerk heb ik veel aandacht besteed aan de oecumene. Met de voorgangers van de Sint Maartenskerk organiseerden we gezamenlijke diensten en gingen we voor in elkaars kerken.”

Jarenlang was ik eindredacteur en redacteur van het tijdschrift Kerugma (= grieks woord voor prediking). Kerugma was een van oorsprong Dominicaans blad, voor priesters en predikanten met ideeën voor preken en complete preken.

In Tiel heb ik als lid van de Historische Werkgroep Tiel van de Oudheidkamer verschillende levensbeschrijvingen gemaakt van overleden Tielenaren die veel voor de gemeente betekend hebben.

Fijn vond ik het dat het me samen met Carla Daalderop lukte om voldoende geld in te zamelen om de voor Tiel belangrijke Daalderop ramen van de kapel van het oude Westlede over te plaatsen naar de ruimte die nu in de Vier Gravinnen mede als kerkruimte wordt gebruikt. Robben was priester in een periode waarin het de Rooms-katholieke kerk in West-Europa en ook in Tiel niet voor de wind ging. Een lange periode van geloofstrouw, overvloedige geldelijke middelen en een belangrijke en invloedrijke positie van de kerk binnen de Roomse samenleving veranderde vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw in een langzame maar gestaag aanzwellende vermindering van het aantal kerkbezoekers. Veel priesters en kloosterlingen hingen, nadat duidelijk was dat het Tweede Vaticaanse Concilie het verplichte celibaat niet afschafte, hun toog aan de kapstok en het aantal nieuwe wijdingen daalde dramatisch. In Nederland moesten de Dominicanen wegens gebrek aan menskracht verschillende parochies teruggeven aan de bisschop, leken en gehuwde pastores werden ingezet om de kerken open te houden. Dat lukte niet met de kerk in Tiel-Oost. Deze kerk was pas in 1965 nieuw gebouwd en werd in juni 1992 gesloten en later gesloopt. Eerder was door gebrek aan priesters al gestopt met de zondagvieringen in Tiel-West. Robben had de taak om met een steeds kleiner team alle pastorale werkzaamheden te vervullen.

In het boek 366 jaar Dominicanen in Tiel wordt over hem geschreven: “Hij, Robben, zou pastoor zijn in een periode waarin de veranderingen sneller gingen dan verwacht. Rondom hem heen vielen zijn mede-broeders als pastores in een hoog tempo weg en de pastoraal werker zonder Dominicaanse achtergrond deed zijn intrede het werd een moeilijke en emotionele periode die veel van hem zou vergen. Pater Robben kenmerkte zich als een echte predikbroeder. Hij preekte in verstaanbare taal en schuwde de problemen van zijn tijd niet. En warme persoonlijkheid met een groot verantwoordelijkheidsgevoel en een sterke belangstelling voor ouderen en jongeren. Enerzijds leek hij wel eens afstandelijk, anderzijds was hij juist zeer attent en begaan met mensen die moeilijke tijden doormaakten. Hij gaf zijn mede broeders ruimte . Bestuurlijke zaken liet hij graag aan anderen over. Dit kon op gespannen voet staan met zijn eindverantwoordelijkheid. De oecumene vond hij een pastorale hoofdzaak.”

Na het afscheid van pastoor Dunnewijk van de parochie Buren – Geldermalsen kreeg Robben met zijn team ook nog de bediening van de kerken in Geldermalsen en Buren als extra taak.

Maar er waren ook hoogtepunten. We noemen de viering van het 50 jarig bestaan van de Sint Dominicus Kerk. De feestelijke eucharistieviering werd toen gehouden volgens de bijzantijnse ritus en de Dominicusparochie adopteerde toen de parochie in Oradea in Roemenie. Dat was het begin van regelmatige goederentransporten van Tiel naar die plaats verzorgd door de werkgroep Roemenië Contact. Andere hoogtepunten waren de viering van zijn 40- en 50-jarig priester jubileum. Geen feest maar toch een bijzondere mijlpaal was de overdracht van de parochie aan de bisschop het betekende na 366 jaar het einde van de Dominicaanse aanwezigheid in Tiel. Feitelijk zou Dominicaan Bert Robben nog vele jaren als assistent van de nieuwe pastoors van buiten de Dominicaanse gemeenschap pastorale taken blijven verrichten.

Bij zijn komst naar Tiel vormden de Dominicanen in Tiel nog een soort miniklooster. ’s Ochtends en ’s avonds bad men gezamenlijk de getijde gebeden en ’s avonds was er vrijwel altijd een onderling overleg waar ervaringen en ideeën gedeeld werden en men ervaringen en ontwikkelingen in het ‘vakgebied’ besproken werden. Al snel lukte dat door de krimp van aantal pastores niet meer. Positief was de wijze waarop een grote groep leken allerlei taken, die eerder door het zeskoppige pastorale team van zes priesters vervuld werden, overnamen en aangepast aan de nieuwe tijd uitvoerden.

Gemengde gevoelens waren er ook toen Robben in 1997 met emeritaat ging. Naast dankbaarheid voor zijn inzet, betrokkenheid en organisatietalent was er het dubbele gevoel dat zijn terugtreden als pastoor op 67 jarige leeftijd tevens het einde was van een tijdperk waarin de Dominicanen of predikheren gedurende meer dan 350 jaar de zielszorg voor de Rooms-katholieke gemeenschap in tiel hadden verzorgd. Datzelfde gevoel was er toen de laatste elf Dominicanessen in 2001 Tiel verlieten. Hoewel hij formeel met pensioen was, bleef hij nog jaren diensten verzorgen in vooral Tiel en Varik en zijn geliefde Westlede. De laatste jaren moest hij door een afnemende mobiliteit zijn pastorale werk beperken tot het verzorgen van diensten in de Vier Gravinnen en het bijstaan van de bewoners van verzorgingshuis Westlede binnen de Vier Gravinnen. Ook zelf woonde hij daar vanaf de ingebruikname van dit multifunctionele gebouw.

Dat pater Robben geliefd was, blijkt wel uit de wijze waarop zijn 50 jarig priesterschap in 2007 gevierd werd. De parochianen hadden hem een onvergetelijk feest bereid. Tijdens deze bijeenkomst ontving Bert Robben een Koninklijke Onderscheiding.

Daarbij was er veel aandacht voor de Dominicaanse spiritualiteit en de vele groten die de orde in de loop der geschiedenis had voortgebracht. De Dominicanen verbinden actie met contemplatie en gaven belangrijke nieuwe impulsen aan prediking en zielzorg maar ook aan de natuurwetenschappen en onderwijs. Veel belangrijke theologen, filosofen en onderwijsvernieuwers waren Dominicaan. Minder geliefd werden zij in de late middeleeuwen vanwege de uitvoering van de inquisitietaak die de paus hen had opgedragen.

Godsbeeld veranderde

Robben: “Vroeger wist ik precies wie God was. Dat was een leerstellig beeld. Sinds de jaren `70 heb ik ook vragen. Mijn geliefde stelling van mijn inmiddels overleden Dominicaanse broeder en bekend theoloog Edward Schillebeecksx is: “Mensen zijn de woorden waarmee God zijn verhaal vertelt”. Je moet niet te veel nadenken over wie God is, maar door naar de mensen te kijken , zie je iets van God oplichten.

Terug blik

Robben kijkt tevreden terug op zijn werkzame leven. “Ja, ik heb ontzettend geboft. Ik ben in staat gesteld om het werk te doen, dat het dichts bij mij ligt. Pastoraal bezig en tussen de mensen zijn. Ik heb veel voor mensen kunnen doen, maar ook veel terugontvangen aan vertrouwen en warmte. Mijn ideaal het via de prediking mensen aan het denken zetten, steun te bieden en stimuleren de goede weg te bewandelen heb ik kunnen realiseren. Mijn geest is nog helder maar mijn lichaam maakt het heel moeilijk om nog door te gaan met de vieringen. Ik heb erg genoten van het afscheid op eerste Pinksterdag. Voor veel trouwe kerkbezoekers was het even slikken. In de Vier Gravinnen zal nog maar bij hoge uitzondering en mis worden opgedragen. Het waren mooie vieringen met prachtig gezang van het Westlede koor versterkt met enkele mensen van buiten onder de eminente leiding van Marius Kramer. Ik blijf in de Vier gravinnen wonen en hoop dat wanneer dat nodig is er een plaatsje voor mij is in Westlede. Ook na mijn dood blijf ik in mijn geliefde Tiel. Er is al een plaats voor mij gereserveerd in het priestergraf op de RK-begraafplaats.

Naast informatie van Bert Robben zelf werd voor het schrijven van dit artikel gebruik gemaakt van bijdragen uit Parochieel Contact, het parochieblad van de Dominicusparochie, het boek 366 jaar Dominicanen in Tiel en een Wikipedia bijdrage over de Dominicanen.

fotoserie van Wil de Bont van het afscheid op 9 juni 2019

Enkele foto’s bij andere gelegenheden:

2 November 2008 Nieuw Monument op RK Begraafplaats

27 september 2014 Spoorenbergfonds zorgt voor droomstart nieuwbouw Tielse Scouts Van Oostrom nam de cheque in ontvangst van Pastoor Robben, voorzitter van het Spoorenbergfonds.