Het Londens diploma

Anno 2020 doet zich de bijzondere situatie voor, dat er geen Centraal Examen wordt afgenomen op de middelbare scholen in Nederland. Enkele malen werd in de berichtgeving hierover opgemerkt, dat dit voor het laatst was voorgekomen in 1945. Dat op zich was juist, maar over de omstandigheden – zeker die in Tiel – valt wel meer te vertellen.

De eerste keer, dat de oorlogsomstandigheden het nodig maakten om diploma’s zonder examen te verstrekken, was overigens niet in 1945, maar in 1943. Toen gold het een kleinere groep. In november 1943 kwam namelijk voor jongens ouder dan 18 jaar een oproep voor de Arbeitseinsatz: ze moesten gedwongen in Duitsland gaan werken. In de vijfde klas van de Tielse Rijks-HBS betrof dat zes jongens, in de zesde klas van het Stedelijk Gymnasium waren het er drie. Normaal gesproken zouden zij eindexamen moeten doen in mei/juni 1944, maar zo lang konden de Duitsers niet wachten. Op de scholen werd daarom op basis van de cijfers op het kerstrapport een nooddiploma verstrekt. Hoeveel van de negen jongens ook daadwerkelijk naar Duitsland gingen, is niet duidelijk. Veel van de opgeroepen mannen en jongens probeerden namelijk aan de Arbeitseinsatz te ontkomen door onder te duiken.

In het schooljaar 1944-1945 was er nauwelijks les op de Tielse VO-scholen. Het gymnasium was wel op 28 augustus 1944 met de lessen gestart, maar de spoorwegstaking zorgde er voor, dat vanaf 17 september veel leerlingen ontbraken. Na een granaatinslag in de nacht van 27 op 28 oktober werden alle lessen gestaakt om pas op 2 juli 1945 te worden hervat. Het HBS-gebouw werd op 5 september gevorderd door de Arbeidsdienst en pogingen om hier en daar nog wat lessen te geven werden op 16 oktober gestaakt.

Op 16 juli 1945 begonnen de lessen op de Rijks HBS weer. Inmiddels was er heel wat gebeurd. Schooldirecteur Dr. W.L. Beekman stond onder de verdenking van sympathie voor de Duitsers en hij was geschorst en op 10 juni geïnterneerd. De heer S.J. Geursen was daarom waarnemend directeur. Hij mocht op 14 juli de lerarenvergadering leiden, waarbij hij niet zal hebben vermoed, dat hij drie jaar deze waarneming zou moeten vervullen. Beekman zou nooit terugkeren op de Rijks-HBS.

Het was duidelijk, dat in het hele land het onderwijs niet of nauwelijks had plaats gevonden en daar voorzag een Koninklijk Besluit van 8 juni 1945 in. Degenen die op 1 september 1944 in de examenklas hadden gezeten, kregen allemaal hun diploma behalve diegenen bij wie aan de politieke gezindheid moest worden getwijfeld (kinderen van NSB-ers, leden van de Jeugdstorm e.d.).

Op de Tielse HBS kwamen 22 leerlingen in aanmerking voor deze regeling. In de wandeling noemde men dit het ‘Londens diploma’, omdat het herinnerde aan de periode, waarin de regering in Londen had gezeteld. Waarnemend directeur Geursen zou het op 2 augustus 1945 uitreiken, maar toen het er op aan kwam, bleken de diplomaformulieren er niet op tijd te zijn. Leerlingen kregen dan ook alleen maar een getypte verklaring mee naar huis. Het diploma volgde heel wat later. Omdat er geen examencommissie was, moesten alle diploma’s mee getekend worden door de inspecteur van het onderwijs. Die tekende de Tielse diploma’s pas op 16 november 1945. Op het Tielse Stedelijk Gymnasium kwamen zes leerlingen in aanmerking voor het Londens diploma. Daar was nog discussie over één meisje dat van contacten met Duitse soldaten werd verdacht. Zij moest tot januari 1946 wachten op haar schooldiploma.

Het was een andere tijd met andere omstandigheden, ook in het onderwijsprogramma. Heden ten dage kent met het schoolexamen dat de helft van het resultaat bepaalt. Dat moet anno 2020 wel zijn afgerond en het moet aan de slaag-/zakregeling voldoen. De leerlingen krijgen hun diploma niet op dezelfde manier cadeau als hun (over)grootouders in 1945. Maar thuis via het internet les krijgen is vast heel wat minder belastend dan een oorlogswinter met levensgevaar, honger en evacuatie.