De veertien oorlogsslachtoffers van Wamel

Op zondag 17 september 1944 landden geallieerde luchtlandingstroepen in de omging van Nijmegen. De in Tiel gelegerde Duitse bezetters werden hierdoor extra waakzaam. De vaartijden van het veer naar Wamel werden beperkt en soldaten voeren met iedere overtocht mee om te voorkomen dat via de pont de ‘vijand’ de Betuwe kon bereiken. Op dinsdag 19 september namen enkele Duitse soldaten vroeg in de middag een kijkje in Wamel, dat toen nog niet door de geallieerden bevrijd was. Ter hoogte van de kerk werden zij beschoten door de leden van de ondergrondse. De Duitsers trokken zich al schietend terug en voeren weer naar Tiel. Later in de middag neemt de ondergrondse een NSB-er uit Wamel gevangen en wordt er opnieuw op Duitse soldaten die zich toen op de pont bevonden geschoten. De daaropvolgende nacht nemen de Duitsers wraak. Twee huizen nabij de pont worden in brand gezet. Angstig wachten de inwoners van Wamel wat de volgende dag zal brengen. Laat in de middag vindt opnieuw een gewapend treffen plaats tussen een Duitse eenheid, die de rivier oversteekt en de leden van de ondergrondse en enkele intussen gearriveerde Engelse soldaten. Opnieuw worden enkele huizen in brand gezet. De Engelsen en de ondergrondse trekken zich terug. De Duitsers nemen willekeurig vijftien mannen gevangen. Marinus de Lorijn, die probeerde te vluchten werd ter plekke door de wraaknemers doodgeschoten. Tussen zes en zeven uur keerden zij met de pont terug met dertien gevangenen. Eerder was een veertiende gevangene al overgezet, die onder bewaking op de kade in Tiel moest wachten op de overige gegijzelden. Met hun gevangenen liepen de soldaten naar het toenmalige café Busson, nu Chinees-Indisch restaurant Lotus. Hun leider eiste drank voor zijn mannen en vertelde de waardin, mevrouw Busson, dat de mannen uit Wamel, die voor haar café stonden doodgeschoten zouden worden. Mevrouw Busson deed wanhopige pogingen dit te verhinderen en bood een grote som geld om de executie nog niet uit te voeren. Het bleek praten tegen dovemansoren. Mogelijk speelde bij deze onverzettelijkheid niet alleen mee dat deze commandant, vermoedelijk Klaus Degler uit Rosenheim, Beieren, een overtuigd nazi was, maar zelf tijdens de strafexpeditie in Wamel eerder die dag door een kogel gewond was geraakt. Ook enkele van zijn mannen raakten niet levensgevaarlijk gewond door kogels van het verzet en de Engelsen. De mannen werden in groepjes weer door de coupure geleid en vanuit de Waal gezien direct links van de coupure naar de daar aanwezige grasstrook geleid. Daar werden zij beschuldigd van het schieten op de pont en ondanks hun ontkenning direct daarna met een schietwapen afgemaakt. De toen negenjarige Tielenaar Gerard Heyster was er getuige van. Op 13 november 2006 vertelde hij zijn herinneringen aan een onderzoekscommissie, die moest proberen de daders alsnog te vervolgen. Gerard ging in die tijd iedere dag wel even ging kijken naar de boten op de Waal en de veerpont. “Ik zag de pont met de Duitsers tegen de avond terug komen met de gevangen genomen mannen. Tijdens de executie stond ik dicht bij de fusilladeplaats. Ik herinner mij dat de man die duidelijk de leider bleek, een aantal fatale schoten loste. Ik zag de mannen een voor een neervallen.” Niet alle Duitsers stonden waarschijnlijk achter de moordpartij. Gerard zag dat de mannen voor de executie onderling ruzie hadden. Daarbij ontstond zelfs een handgemeen, waarbij de leider een klap in het gezicht kreeg. In een kort na de oorlog opgesteld rapport over de fusillade door een gemeenteambtenaar lezen we dat een gevangene nog trachtte te vluchten, maar niet ver kwam omdat hij door een kogelregen geveld werd. Terwijl de mannen uit Wamel allen al ineengezakt op de grond lagen werden zij voor alle zekerheid met een tweede kogelregen doorboort en bewoog de commandant met de voet de stoffelijke overschotten heen en weer om er zeker van te zijn dat ze dood waren. Volgens het rapport van de gemeenteambtenaar zou hij hierna gezegd hebben: ‘Diese schiessen nicht wieder’. De executie vond tussen acht en half negen ’s avonds plaats. De lijken lieten de Duitsers vervolgens de hele nacht liggen. Een Duitser kreeg opdracht de lijken totdat ze opgehaald zouden worden te bewaken. De volgende ochtend kreeg de gemeente opdracht om de lijken weg te halen. Directeur gemeentewerken, Van Eijck, charterde een vrachtwagen en gaf opdracht om op de algemene Tielse begraafplaats een massagraf te delven. Dat werd niet gebruikt. Pastoor de Bruin van de Sint Dominicus parochie wist de toenmalige politiecommissaris Overheem er van te overtuigen dat de katholieke mannen uit Wamel in gewijde grond op het katholieke kerkhof begraven moesten worden. Daar werd toen snel een nieuw graf gemaakt. De overledenen werden daarin naast elkaar gelegd op een rieten mat en met een tweede mat afgedekt. Kisten waren zo snel niet voorhanden en konden vanwege de verwrongen houding van een aantal overledenen ook niet gebruikt worden. De begrafenis was een eenvoudige plechtigheid waarbij de pastoor enkele gebeden uitsprak en enkele politiemensen, de grafdelvers en een tweetal familieleden van drie omgebrachte broers. Herman van Echteld, de toenmalige winkelier die dierbenodigdheden en tuinspullen verkocht aan de voorstad tegenover Sporthuis van de Berg, was een van die twee familieleden en getuige van de trieste begrafenis van zijn drie broers.

De fusillade maakte diepe indruk in Wamel en Tiel. Beide plaatsen zouden door de beschietingen over en weer in de laatste oorlogsmaanden zwaar beschadigd worden. Wamel telde toen ongeveer 1200 inwoners en betreurde alleen al in de laatste 8 oorlogsmaanden 28 doden. Over de hele oorlogsperiode was het dodental 35, dat is 2,5 % van alle ongeveer 1200 inwoners die het dorp toen telde.

18 April 2007
Onderzoeksrapport van KLPD voor de burgemeesters van Tiel en West Maas en Waal ivm de 14 mensen uit Wamel welke op 20-09-1944 zijn gefusilleerd bij de Waal.

Zie het artikel van de herdenking:  https://detielenaar.nl/nieuws/2019/09/indrukwekkende-herdenking-14-gevallenen-uit-wamel-op-rk-begraafplaats-in-tiel/