Rome aan de Linge; spectaculaire archeologische vondsten op Medel Tiel

Door Bert Leenders op donderdag 30 maart 2017, geplaatst in Nieuws, Historie, Foto.

Bij opgravingen op bedrijvenpark Medel in Tiel zijn opmerkelijke objecten uit de Romeinse tijd ontdekt. Ronduit spectaculair is de vondst van een beeld van de god Jupiter en een grafsteen met inscriptie ‘DEAE’ (aan de godin). Ook zijn er maar liefst 2500 bronzen voorwerpen opgegraven, waaronder een unieke en zeldzame zalfpot (balsamarium) gedecoreerd met liefdesgoden (Eroten) in reliëf. Dergelijke objecten worden bij hoge uitzondering in Nederland aangetroffen en zijn dan vaak afkomstig van villa’s of tempels. De betekenis van de vondsten op deze locatie is vooralsnog een mysterie. Mogelijk dat er op de vindplaats een tempel of Romeinse de villa gestaan heeft.  

De opgraving bij Tiel is in totaal zo’n 36 voetbalvelden in omvang. Daarmee is het het grootste  archeologisch onderzoek van de afgelopen twintig jaar in Nederland. Toen de eerste schep de grond in ging, werden de archeologen van ADC ArcheoProjecten en BAAC al verrast door de vondstrijkdom uit de Romeinse periode; Medel is een ware archeologische schatkamer. Het fraaie bronzen balsamarium, een potje voor olie, zeep of parfum, is een onbetwist topstuk. Het is versierd met een badscène met Eroten, de speelse Romeinse halfgoden voor liefde en lust.
Ook de andere bronzen voorwerpen, zoals mantelspelden (fibulae), ringen -waaronder één met een zeldzame cameo met centaur (paardmens)-, dolken, een olielamp en een wijnzeef zijn luxe artikelen die alleen van rijke Romeinse huishoudens of van locaties met een bijzondere functie bekend zijn. De beeldhouwwerken zijn eveneens verre van alledaags; een kalkstenen beeld van Jupiter, de oppergod van de Romeinen (45 cm), een grafsteen met inscriptie, een beeld van een man met schenkkan en een met bladmotieven versierde zuilbasis. Al deze voorwerpen zijn ontdekt in een oude rivierbedding die langs het iets hoger gelegen perceel ‘de Hoge Hof’ loopt . Archeologen vermoeden dat op die locatie een Romeinse villa of heiligdom gestaan heeft. Verwacht wordt dat de Hoge Hof zelf nog veel belangrijke archeologische schatten herbergt. Dit perceel wordt echter niet bebouwd. Daarom wordt daar, hoewel de handen van de archeologen jeuken, voorlopig nog niet gegraven. De schatten zijn niet bedreigd en blijven ‘in situ’, zoals dat in het vakjargon heet. In de grond dus.

Nanne Zwiep is directeur van Industrieschap Medel. Hij is blij met de bijzondere vondsten die gedaan zijn. “Archeologisch onderzoek is wettelijk verplicht. Dus werken we daar van harte aan mee. Mooi is dat het zulke bijzondere vondsten oplevert. Veel materiaal is bijzonder gaaf. Dat komt door de kleilaag. Die heeft een goede conserverende werking. Op zandgrond zou er veel minder van overgebleven zijn. Medel moet de kosten van de opgravingen van in totaal 2 miljoen euro betalen. Maar dat zit in onze businesscase. Uit de vondsten blijkt dat op dit terrein vroeger al veel transport en logistiek heeft plaatsgevonden. In feite is Medel met zijn vele logistieke bedrijven een voortzetting van die activiteiten. Op een deel va het opgravingterrein komt straks, wanneer dit najaar de opgravingen voltooid zijn, het distributiecentrum van Plus.  

Bataven en Romeinen
Deze ontdekkingen maken Medel meteen tot één van de rijkste Romeinse vindplaatsen in de Betuwe. Dit gebied, waar Bataafse boeren normaal gesproken in nederzettingen met huizen van hout en leem woonden, was gedurende de Romeinse periode  (12 v. Chr-400 na Chr.) deel van de grensprovincie van het Romeinse rijk. Met de komst van de Romeinen gingen hun gebruiken, voorwerpen en technieken steeds meer deel uitmaken van het dagelijks leven van de Bataven. Dat blijkt ook uit twee grafvelden die door archeologen van VUhbs op het terrein zijn opgegraven. Er zijn ca. 80 crematiegraven aangetroffen met typisch Romeinse grafgiften, zoals  aardewerken borden, glaswerk, een schaar en een scheermes. Opmerkelijk is dat er ook overledenen begraven zijn. Er is een dubbelgraf met twee baby’s ontdekt. Oorspronkelijk waren de graven met aarden heuvels gemarkeerd; de grafheuvels in Medel behoren, met exemplaren van 23 meter doorsnede, tot de grootste die op het voormalig Bataafse platteland zijn aangetroffen. Gemeente voorlichtster  Nanny Roelen: “Ook de vondst van de grafheuvels en graven verbindt het verleden met het heden. Het crematorium waar we nu zijn ligt vlak bij de vindplaats van de grafheuvels.  

Uitbreiding bedrijventerrein Medel
Het onderzoek is het grootste archeologisch onderzoek in de Betuwe sinds de aanleg van de Betuwelijn eind jaren ’90. Vijf archeologische bedrijven (ADC ArcheoProjecten, Archol, BAAC, RAAP, VUhbs) en hun wetenschappers doen het onderzoek. Zij worden hierbij geassisteerd door tientallen vrijwilligers van de Archeologische Werkgroep Nederland (AWN), Beoefenaars Archeologie Tiel en Omstreken (BATO), Oudheidkamer Tiel en de Historisch Kring Kesteren en omgeving (HKKO). Ook de provincie Gelderland is, als eigenaar van de vondsten, nauw betrokken bij het onderzoek. Net als de gemeenten Neder Betuwe en Tiel, die deel uitmaken van het bestuur van Industrieschap Medel.
De opgravingen zijn gestart in november 2016 en duren tot uiterlijk oktober 2017. Naast de sporen en vondsten uit de Romeinse tijd zijn er vele vondsten uit de Steentijd, de Bronstijd, de IJzertijd en de Middeleeuwen aangetroffen.

Open dag
Op zaterdag 8 april van 11.00 tot 16.00 uur is een selectie van de vondsten te bewonderen tijdens een open dag. Dan zijn er ook tal van archeologische en Romeinse activiteiten, geschikt voor alle leeftijden.

Tentoonstelling

Van 11 oktober 2017 tot en met 8 januari 2018 organiseert het Flipje en Streekmuseum onder de titel ‘Medel, 6000 jaar handelsknooppunt, topstukken uit de schatkamer van de Betuwe’ een tentoonstelling over de opgravingen en de vondsten. Directeur Alexandra van Steen weet nog niet of en welke vondsten straks permanent deel gaan uitmaken van het museum. Alle vondsten zijn eigendom van de provincie Gelderland. Die bepaald waar de stukken heen gaan. Grote kans dat de topstukken naar het Museum voor Oudheden in Leiden gaan. Ik zorg wel dat ons museum 3D prints van deze stukken krijgen. Voordeel daarvan is dat je die natuurgetrouwe kopieen gewoon beet mag pakken.”

Publicatie

Henk van de Velde van ADC Archeoprojecten, een van vijf archeologische bedrijven: “Wanneer we klaar zijn met de opgravingen begint het eigenlijke werk. Het onderzoeken en beschrijven van alle vondsten en het zoeken naar onderlinge verbanden. Wellicht voegen we dan weer een nieuw hoofdstuk toe aan de kennis van de historie van Nederland en dit gebied. Er komt in ieder geval een uitgebreidepublicatie.

Veel belangstelling van de pers

De presentatie op Medel trok veel belangstelling van de pers. Uit het hele land waren journalisten en verslaggevers van radio- en tv-zenders naar het crematorium gekomen.