Woningcorporatie SCW 100 jaar

Dit jaar bestaat woningcorporatie SCW, Stichting Christelijke Woningcorporatie, 100 jaar. Dat moet natuurlijk gevierd worden en dat doet het bestuur van de Stichting met een reeks van activiteiten. Als eerste bezorgden medewerkers van SCW en vertegenwoordigers van de huurders in april een bloeiend plantje bij de bewoners van de bijna 4000 woningen die SCW in Tiel verhuurt. Directeur Herman Suidendorp verraste persoonlijk de trouwe huurders, die al 50 jaar of langer in een SCW woning wonen met een fraai boeket bloemen.

Ter gelegenheid van het jubileum is een speciale jubileumeditie gemaakt van het bewonersblad. Daarin wordt verslag gedaan van de bloemenactie, wordt de lange en interessante geschiedenis van de woningcorporatie in combinatie met de geschiedenis van de totale volkshuisvesting in Tiel verdeeld over 5 periodes kort beschreven en komen verschillende sleutelfiguren uit heden en verleden aan het woord. De geschiedenis zal ook in de vorm van een stripverhaal getekend door Arie van Vliet in boekvorm worden uitgebracht. De huurders kunnen die strip in de loop van de komende zomer tegemoet zien. Verder omvat het programma een verrassingsuitje voor alle medewerkers in de maand mei, in oktober is er een stripworkshop voor de (klein)kinderen van de huurders waarbij Arie van Vliet striptekenles zal geven en als afsluiting van een eeuw huisvesting door SCW en zijn voorganger is er in november een miniconferentie voor iedereen die beleidsmatig of zakelijk met SCW en de huisvesting in Tiel en de regio te maken heeft.

Eind april was er een bijeenkomst voor oud-medewerkers en oud-bestuurders. Daarbij stond de geschiedenis van SCW (gepresenteerd door directeur Herman Suijdendorp) en de bijdrage van SCW aan het Tiels cultureel erfgoed (voordracht Peter Schipper) centraal. De oud-medewerkers, oud-bestuurders en oud-bewonersvertegenwoordigers hadden elkaar al een tijd in SCW-verband niet meer gezien en genoten met volle teugen van het programma en het weerzien. De bijeenkomst – passender kan niet – werd gehouden in een uniek stukje Tiels religieus erfgoed, de vroegere kapel van de Zusters Dominicanessen, die SCW voor Tiel behouden heeft in zijn oorspronkelijke staat en tegenwoordig gebruikt wordt voor trouwerijen en andere bijeenkomsten.

Geschiedenis van SCW en de volkshuisvesting in Tiel in een notendop

De geschiedenis van SCW begint in 1919. De dominicaan Eduard Piels, die in Tiel parochiegeestelijke was, richt de Rooms-katholieke woningbouwstichting Sint Joseph op. Het is de tijd van de verzuiling en leiders en leden van iedere zuil probeerden hun eigen mensen zoveel mogelijk van de wieg tot het graf binnen de eigen zuil te houden en bieden de broodnodige voorzieningen, die het toenmalige land- en stadsbestuur niet tot haar taak rekende. Dat betekent een eigen coöperatie voor levensmiddelen, brood en kolen, eigen verenigingen voor sport en ontspanning, eigen vakverenigingen, eigen gezondheidszorg en kopen bij middenstanders uit je eigen geloofsgroep. De katholieke kerk, die veel invloed op alle levensterreinen van haar aanhangers had, was fel gekant tegen de tegenstelling en de strijd tussen werkgevers en werknemers die het opkomend socialisme toen als middel voor verbetering van de positie van de arbeiders zagen. De kerk verwierp het ongebreidelde kapitalisme maar ook het harde socialisme. Werkgevers hebben de plicht om te zorgen voor een fatsoenlijk loon en betere arbeidsomstandigheden, propageerde de kerk . Via samenwerking en met steun van eigen vakorganisaties moeten werkgevers daar voor zorgen.

Metaalwarenfabriek Daalderop bracht die boodschap in praktijk en financierde tal van voorzieningen voor het katholieke volksdeel en de overige medewerkers.

Ook huisvesting was volgens de liberale bestuurders die aan het roer zaten, een zaak voor het particulier initiatief.

In 1920 bouwde de nieuwe stichting, Sint Joseph, zijn eerste woningen. Het was het complex De Vinkenhof, dat in de volksmond lang de Sint Josephstichting genoemd werd.

Sint Joseph was niet de eerste woningbouwvereniging of organisatie in Tiel die zich met sociale woningbouw bezighield . Eerder had Hoogendijk van Donselaar al 72 ruime woningen met diepe tuinen laten bouwen voor de Tielse minder vermogenden. Ook de diaconie van de Nederlands Hervormde Kerk en de Nutsstichting waren eerder op kleine schaal actief op het gebied van de sociale woningbouw. In 1922 bouwde de woningbouwvereniging Tiel zijn eerste huizen. Woningbouwvereniging Tiel was een woningcorporatie die voortkwam uit de bond van onderwijzers en bouwde woningen voor de middenklasse.

Nadat de Vinkenhof in 1925 was voltooid, kwam mede door de crises de sociale woningbouw door woningbouwverenigingen of – stichtingen tot de tweede oorlog tot stilstand. Particulieren bouwden in die periode nog wel arbeiderswoningen. Woningnood was er niet. Integendeel huurders konden kiezen uit meerdere woningen. Wanneer je in de dertiger jaren ging trouwen kon je er steevast op rekenen dat je naast de bakker en de melkboer, die graag met hun waar bij je aan de deur kwamen, ook bezoek kreeg van verschillende huiseigenaren. Die probeerden je over te halen een woning van hen te huren. Vaak ging dat gepaard met een wervingspremie van bijvoorbeeld drie maanden geen huur betalen. De huren waren in verhouding tot het inkomen veel lager dan nu. Maar de woningen waren natuurlijk niet te vergelijken met de veel luxere woningen van tegenwoordig. .

Enorme woningnood na de oorlog

Tijdens de oorlog werden er vrijwel geen nieuwe woningen gebouwd. Bestaande woningen bleken na de oorlog vaak zwaar beschadigd door de hevige beschietingen van de stad door de geallieerden vanaf september 1944. Een flink aantal moest zelfs gesloopt worden. Het aantal inwoners was ondertussen wel flink gegroeid. Daardoor draaide het woningoverschot van voor de oorlog naar een enorm tekort. Veel jonggehuwden moesten noodgedwongen ‘introuwen’ bij hun ouders zoals dat genoemd werd. Daar moesten ze meestal genoegen nemen met slechts één vertrek voor zichzelf. Om de schrijnendste nood te lenigen werden aan het einde van de Nachtegaallaan een aantal betonnen noodwoningen neergezet. Op ‘De Lok’ koos de gemeente voor de bouw van zogenaamde duplexwoningen, waarbij twee gezinnen ieder een etage kregen. Later zou daar dan weer een huis van gemaakt kunnen worden. Dat is echter nooit gebeurd.

De Tielse aannemers hadden de eerste jaren volop werk aan het herstel van de oorlogsschade aan bestaande huizen en bedrijven. Dat was een hele klus. Bouwmateriaal was vrijwel niet te krijgen. Men moest zich de eerste maanden na de oorlog behelpen met sloophout, oude rechtgeslagen spijkers, stenen van de sloop en folie om glas te vervangen. Er was gebrek aan alles en improviseren was troef. Na enige maanden veranderde dat langzaam en door de Marshallhulp kwam er later geld beschikbaar voor nieuwbouw.

Gemeente gaat woningen bouwen en beheren

Die nieuwbouw moest snel gerealiseerd worden. De gemeente koos er daarom voor om dat zelf ter hand te nemen. In nog geen tien jaar verrezen er enkele complete nieuwe woonwijken. Die kwamen aanvankelijk vooral aan de oostkant van de stad. Bedrijven van ver buiten Tiel werden daarbij door de gemeente ingeschakeld. De grotere aannemers in Tiel hadden hun handen vol aan particulier werk en herstel van bestaande panden en uitbreidingswerk van de Tielse bedrijven. Daarom werden grotere bouwbedrijven van ver buiten Tiel ingeschakeld. Vanaf de jaren vijftig mochten ook de woningbouwverenigingen weer mee doen, maar de gemeente hield de regie en de woningtoewijzing zelf strak in handen. Sint Joseph is de eerste die aan de slag gaat met woningen in de Meidoornstraat, de Bomenbuurt en de Begoniastraat en later de Leeuweriklaan.

Het was in de eerste helft van de jaren vijftig veruit de actiefste en grootste bouwer van huurwoningen. In 1954 komt er en een woningbouwvereniging bij. In toenemende mate werd binnen het Protestantse volksdeel het gemis aan een eigen woningcorporatie gevoeld. Dat resulteerde in de oprichting van Patrimonium, een initiatief van M. van Herwijnen.

In 1956 kreeg Tiel door de opheffing van de gemeente Wadenoijen meer grond en kon er ook gebouwd gaan worden op het grondgebied van de gemeente Drumpt. Woningbouwverenigingen en corporaties draaiden ondanks het groeiende woningbezit nog steeds volledig op vrijwilligers. Eenvoudig onderhoud werd niet zelden door bestuursleden zelf uitgevoerd. Ook had men geen kantoren.

Vanaf 1960 draaide de uitbreiding van Tiel van Oost naar West. Toen verscheen ook de eerste hoogbouw.

Groeiende samenwerking

Het groeiende woningbezit van de corporaties vergde steeds meer aandacht van de vrijwillige bestuurders. Eind jaren zestig zie je dan ook een toenemende professionalisering en samenwerking tussen de woningcorporaties. Dat resulteerde in een fusie tussen Patrimonium en Sint Josepf, die samen verder gingen als Stichting Christelijke Woningcorporatie (SCW).

Ook de Nutsstichting en de Woningbouwvereniging Tiel besloten te fuseren en vormden de Stichting Volkshuisvesting Tiel (SVT). Ook het bestuur en beheer werd geprofessionaliseerd en de beide corporaties bouwden ieder een eigen kantoor. Die fusies kwamen mede tot stand door de gemeente, die zijn eigen woningbezit wilde afstoten, maar daarvoor fusies tussen de vier bestaande woningbouwverenigingen noodzakelijk achtte. Die overdracht van de bijna 1000 gemeente woningen zou overigens pas in 1988 plaatsvinden.

Verbreding aandachtsveld

Ondertussen stegen de woningbouwcorporaties landelijk gezien in aanzien. Ook was de woningnood rond 1990 flink teruggelopen. Dat vertaalde zich in nieuwe wettelijke regelingen waarbij de verantwoordelijkheid voor de sociale woningbouw veel minder bij de gemeente en meer bij de corporaties kwam te liggen. Woningcorporaties gingen hun opdracht ook wat breder zien. De aandacht ging niet langer hoofdzakelijk uit naar het bouwen van nieuwe woningen maar ook aan het beheer zoals systematisch onderhoud, een fijne woonomgeving en beperken van overlast door medebewoners in straten en woningcomplexen. Zij mochten zich ook gaan bezighouden met de ontwikkeling van woningen buiten de sociale huursector zoals de duurdere huursector en de koopsector. In Tiel werd door SVT ‘De Brug’ ontwikkeld, SCW bouwde kangoeroewoningen en andersoortige seniorenwoningen zoals aanleunwoningen bij zorgcentrum Lingewaarde. Rond 1990 stapte Tiel ook het inundatiekanaal over en begon met de bouw van de wijk Passewaaij.

In de wijk kwamen vooral koopwoningen maar er verrezen ook huurwoningen van de beide woningbouwcorporaties. Ondertussen vulden de woningcorporaties verschillende ‘gaten’ in de stad.

Behoud erfgoed

Woningbouwcorporaties kregen ook steeds meer aandacht voor het behoud van het erfgoed. Peter Schipper prees in zijn inleiding begeleid door mooie beelden de zorg waarmee SCW in de binnenstad het mooie oude wist te combineren met hedendaags woningcomfort. Een mooi voorbeeld is de al genoemde zusterkapel. Peter noemde in zijn inleiding ook het idyllische hoekje dat geflankeerd wordt door de gevel van het oude Andreasziekenhuis en het zusterklooster; het Koornmarktcomplex, het behoud van de voorgevel van de voormalige perserij van conservenfabriek De Betuwe, het Oud-Burger Mannen- en Vrouwenhuis, de Villa Spoorenberg, De Vinkenhof met het teruggeplaatste karakteristieke koepeltje, de Catharinaschool, het Dominicuskwartier, het woonblok aan de Sint Walburg Buitensingel en het Convent.

Peter betreurde dat het besef dat erfgoed heel belangrijk is voor het woonklimaat en de aantrekkelijkheid van een stad voor bezoekers pas laat tot het gemeentebestuur doordrong. “Er is onnodig veel moois aan gebouwen en gevels uit Tiel verdwenen”, concludeerde hij.

Stadsvernieuwing

De woningbouwcorporaties hebben ook een grote bijdrage geleverd aan de vernieuwing van de stad en het upgraden van wijken. Tegelijkertijd werd daarmede nauwkeurig gelet op de behoefte aan woningsoorten. Met name de vergrijzing en de woonbehoefte die daaruit ontstaat kreeg aandacht. Samen met SCW kreeg de Vogelbuurt en de Hertogenwijk een flinke opknapbeurt. Op het gebied van wonen en zorg ontwikkelde SCW de Vier Gravinnen, de reeds genoemde aanleunwoningen bij zorgcentrum Lingewaarde, en de woonvoorziening voor senioren De Ronding.

Een stap terug

De woningbouw corporaties hebben veel betekend voor Tiel als gemeente en haar bewoners. Van de wettelijke mogelijkheid om meer aandacht te schenken aan leefbaarheid, de aantrekkelijkheid van de stad en bouwen voor meer categorieën huurders is goed gebruik gemaakt. De stad en de bewoners hebben daar in ruime mate van kunnen profiteren. De woningcorporaties hebben belangrijk bijgedragen aan de leefbaarheid van de gemeente. Het is daarom jammer dat de overheid – hoe onbetrouwbaar kun je zijn – anno 2019 het werkterrein weer inperkt tot uitsluitend de bouw en exploitatie van sociale huurwoningen. Bovendien is de financiële armslag van deze van oudsher sociale instellingen aanzienlijk ingeperkt door heffingen en belastingen. De toekomst heeft daardoor voor de woningcorporaties wat minder glans. Een nieuw jubileum van de nu 100jarige SCW zullen we waarschijnlijk niet meer mee maken. SCW is met woningcorporatie SWB uit Lienden al enige tijd in gesprek over een fusie, die zal volgens de planning per 1 januari 2020 zijn beslag moeten krijgen.

Tot slot

In dit lange artikel hebben we slechts aandacht kunnen besteden aan de geschiedenis van SCW en de bijdrage aan het behoud van het Tielse culturele erfgoed. In een volgend artikel zullen we ingaan op andere aspecten die verband houden met het heden en de toekomst van SCW en de woningbouwcorporaties in het algemeen.

Voor het schrijven van dit artikel werd gebruik gemaakt van informatie uit de inleidingen van de directeur van SCW Herman Suidendorp en stadshistoricus Peter Schipper, het boek 100 jaar volkshuisvesting in Tiel en enkele eerder uitgegeven brochures van SCW.