Tielse PvdA 75 jaar machtsfactor van belang

Dit jaar bestaat de Afdeling Tiel van de PvdA 75 jaar. Voor de Tielenaar was dit aanleiding om Jan Beijer te vragen de geschiedenis van de PvdA en zijn voorganger de SDAP te beschrijven. Hij was hoofdredacteur van de Tielse Courant / Dagblad Rivierenland, hoofd communicatie van de gemeente Tiel en actief PvdA politicus en nauw betrokken bij de ontwikkelingen en gebeurtenissen van die partij.

Door Jan Beijer

In februari van dit jaar vierde de Partij van de Arbeid het 75-jarig bestaan. Een zeldzaam jubileum in de politiek. De socialistische beweging in Tiel is nog veel ouder.

De Tielse afdeling van de SDAP, de voorloper van de PvdA, werd op 8 september 1905 opgericht. Initiatiefnemer was Hein Kraaij, onderwijzer aan de school D, de latere “school van Wage” aan de Voor de Kijkuit. Drie dagen eerder kwamen circa 150 Tielenaren bijeen in de bakkerij van de Coöperatie “Vooruitgang Zij Ons Doel”. Daar zette Kraaij zijn plannen uiteen. Tiel was rijp voor een strijdvaardige afdeling van de SDAP waarvan hij de eerste voorzitter werd. Op 7 februari 1946 hief de SDAP zich op; de volgende dag werd de Tielse PvdA opgericht.

Gemakkelijk was het destijds niet om het rode vaandel te volgen. SDAP’ers liepen het risico ontslagen te worden bij fabrieken als Daalderop, een bedrijf met een katholieke signatuur. Het kiesrecht was alleen voorbehouden aan mannen boven de 25 jaar met een bepaald inkomen en vermogen. Katholieken werden er door de pastoor op gewezen dat zij alleen de Rooms Katholieke Kiesvereniging mochten stemmen. Toch slaagde de Tielse SDAP erin een machtsfactor van belang te worden en in 1913 een zetel in de gemeenteraad binnen te halen.

Timmerman Piet van Lavieren was het eerste SDAP-raadslid. De eenmansfractie groeide in 1919 uit tot vijf zetels. Het werd tijd om het wethouderschap in ogenschouw te nemen. Het landelijk partijbestuur vond dat niet wenselijk. Reden: de Tielse raad werd qua samenstelling niet in staat geacht “consequent democratisch te besturen.” De fractie stelde Van Lavieren toch kandidaat voor het wethouderschap. Hij wist de Rooms-katholieke kandidaat De Winter met 7 tegen 5 stemmen te verslaan.

In de jaren ’30 werden vaak felle campagnes gehouden. De SDAP slaagde er in de jaren ’20 landelijk niet in de electorale aanhang uit te breiden. De economische crisis en de opkomst van het fascisme waren daar debet aan. In Tiel had de SDAP vanaf 1927 geen zitting meer in het college.

In 1935 kwam de omslag. De SDAP was uitgegroeid tot de grootste fractie en keerde terug in het college met wethouder Wim Schoots. De Katholieke Staats Partij (RKSP) werkte hieraan mee. Dit leidde tot veel commotie binnen de gemeenteraad. De in 1946 opgerichte Partij van de Arbeid haalde de meerderheid bij de eerste gemeenteraadsverkiezingen na de bevrijding.

Het wethouderschap van Wim Schoots en Stef van Uitert tot veroorzaakte in 1946 opnieuw deining. Met name de KVP-fractie was van mening dat de socialisten onfatsoenlijk handelden door twee wethoudersposten op te eisen. De PvdA wimpelde dit af met het argument dat SDAP destijds door de andere partijen gepasseerd was.

In 1949 verloor de PvdA de meerderheid en moest de wethouderszetel van Van Uitert inleveren ten gunste van W. Indenbosch van de KVP. Dat zou het begin worden van een langdurige rooms-rode samenwerking. Van Uitert keerde in 1956 terug als wethouder en werd in 1962 opgevolgd door zijn zoon Jan, die als nieuw raadslid direct tot wethouder werd gekozen.

De verkiezingsstrijd in 1949 was bijzonder fel. PvdA en KVP bestookten elkaar met pamfletten vol verwijten. De katholieken noemden het beleid van de sociaaldemocraten een “ramp voor de stad.” De PvdA reageert met: “Al komt de misleiding nog zo laat. De Partij van de Arbeid is paraat’.

De verhoudingen werden er in de loop der jaren steeds beter op. De socialisten die in de periode 1970 – 1978 een meerderheid in de raad hadden, zetten de deur open voor samenwerking met partijen als de KVP, VVD en CDA. Colleges kwamen op basis van een programma-akkoord tot stand, waarbij de PvdA twee zetels opeiste. De periode 1986- 1990 was rumoerig door de perikelen rond de ambtelijke reorganisatie. Henk van den Burg, de langst zittende wethouder, was in deze periode na het vertrek van burgemeester Jaap Pop, acht maanden waarnemend burgemeester.

Jarenlang behield de PvdA de sterke positie met sterke wethouders zoals Willem Gradisen, die van 1994 tot 2009 deel uitmaakte van het dagelijks bestuur van de gemeente. Bij de verkiezingen in 2006 werden nog tien zetels behaald. Door de verandering van het politieke landschap lukte het vanaf 2010 niet meer om twee zetels te bemachtigen in het college. De partijtrouw nam af, het aantal “zwevende kiezers” toe. Plaatselijke partijen kwamen in opmars. De PvdA verloor de dominante positie in de gemeenteraad met als dieptepunt de vier zetels die in 2018 werden behaald. De partij bleef ondanks deze ontwikkeling in het bestuur vertegenwoordigd met een wethouder.

De sociaaldemocraten hebben een duidelijk stempel gedrukt op de ontwikkeling van Tiel. Mede dankzij hun in zet is het voorzieningenniveau op vele fronten verbeterd, De Agnietenhof, het sportpark Rauwenhof, zwembad Groenendaal, de herbouw van de Waterpoort, de promenade in de binnenstad, de ontwikkeling van de nieuwe woonwijken, de bibliotheek, het stadsarchief, de nieuwe bedrijvigheid op Kellen en Medel; het is zo maar een greep uit de Tielse geschiedenis, waaraan de partij een belangrijke bijdrage heeft geleverd. Moeilijke tijden moesten overwonnen worden, zoals de terugloop van de werkgelegenheid door de sluiting van tal van bedrijven in de tachtiger jaren.

PvdA-wethouders maakten carrière in het openbaar bestuur, zoals Jan den Hoed (burgemeester van Nieuw-Lekkerland, Sidney Wijnperle (burgemeester van Neerijnen), Willem Gradisen (burgemeester van Mook en Middelaar) en Corry van Rhee (waarnemend burgemeester van onder meer Druten).

Jolanda Heijmans, sinds kort afdelingsvoorzitter van de Tielse PvdA, heeft vertrouwen in de toekomst. “We zijn in 2020 begonnen met een volledig nieuw en jong bestuur Het gevoel van solidariteit is belangrijker dan ooit.. We gaan vaker op een structurele manier het gesprek met de inwoners van Tiel aan. Het is belangrijk dat we elkaar kennen. Onzekerheid leidt helaas vaak tot wij-zij denken, terwijl we elkaar nu juist harder dan ooit nodig hebben.”

Serie foto’s: