Wat is een naam 3; DE SWARTKOP

Door Huub van Heiningen op maandag 9 mei 2016, geplaatst in Kunst & cultuur, Historie.

Het smalle pand op de hoek van de Korte Nieuwsteeg waarin nu patat gebakken wordt,  was ooit een bekende Tielse herberg met “den Swartkop” aan de gevel. Eerder nog was het “ambtswoning” geweest van de portier van de Dampoort. Door de bouw van de nieuwe Zandwijkse poort was die Dampoort overbodig geworden en daarom werd het hele complex in 1487 aan particulieren verkocht.

Zoals dat wel vaker het geval is leverde deze privatisering het stadsbestuur problemen op. De poort met zijn bijgebouwen was in parten verkocht en de drie nieuwe eigenaren kregen al vrij snel conflicten over het het gebruik van de kelders en vooral over de afvoer. Daarover zijn heel wat processen gevoerd. In 1581 kwam de voltallige schepenbank bijvoorbeeld naar de Swartkop omdat “het heymelick gemack” van de door Johanna de Man gerunde herberg bleek te lozen op de kelder van buurman Willem Hermans (zie bijlage). Het stadsbestuur gaf opdracht eerst de kelder en gewelven leeg te maken en daarna een nieuwe afvoer te maken.

Het loste de problemen niet op. In augustus 1623 was er opnieuw een zitting op “de walplaats” (ter plekke) waarin partijen aan de hand van de contracten moesten aantonen wat ze precies in 1487 hadden gekocht. Voorgeschreven werd toen dat er voor het toilet een “toorntje” gemaakt moest worden met een afvoerpijp “in goede clinckertras of sement”. Kortom het toilet moest naar een verdieping om een natuurlijk verhang te creëren.

Het is niet duidelijk waar de naam vandaan kwam. Elders herinneren Black Boy en dat soort namen vaak aan de slavenhandel. Maar in Tiel ontmoeten we als de (vermoedelijke) eerste eigenaar van De Swartkop ene Ott die Swart, die in 1545 de uitspanning voor zes jaar verhuurt aan Johan de Man (zie bijlage) en in Tiel nog andere panden heeft. De naam De Swart komt vaak voor en uit de stukken blijkt dat ook wel eens een persoon “den Swartkop” heet.

Ook in het verleden kreeg het leven in de gelagkamers van het herberg vaak een eigen dimensie. Ontelbaar zijn de vechtpartijen, mishandelingen met gebroken kannen of flessen. En erger nog: de meeste doodslagen waarmee de schepenbanken te maken kregen, vonden plaats in de kroeg. Ook in De Swartkop vloeide bloed. In augustus 1587 werd daar Rutger de Man, broer van de uitbaatster Johanna (Jen) de Man door Dirck de Reuver (zie bijlage) doodgestoken. Een saillant detail hierbij is, dat de rechter Diederik Vijgh direct na de lijkschouwing Jenneken van Ermelen, de vrouw van de dader naar het stadhuis liet halen. Vandaar mocht ze pas vertrekken nadat de onder ede had beloofd dat er geen verzoening zou plaatsvinden vooraleer er een rechtszitting zou zijn geweest en de daar opgelegde boete betaald was.

Een deel van de 17e eeuwse stadsplattegrond met (onder O) de Swartkop