Wat is een naam 2 DE WILDEMAN

Door Huub van Heiningen op zaterdag 30 april 2016, geplaatst in Kunst & cultuur, Historie. De Wildeman in Rijswijk

Waar soldaten zijn vindt men herbergen. Tiel was weleer een garnizoensstad en vooral in de tijd van de Gelderse hertogen (1339-1543) bood de stad vaak onderdak aan een flinke troepenmacht. Soms bezochten de landsheren zelf de stad en ook de verblijfskosten daarvan zijn terug te vinden in de rekeningen in het hertoglijk archief. Daarin worden de namen genoemd van tientallen Tielse herbergiers en uitbaters. Soms hadden die bedrijven al een naam. In deze oude archivalia worden o.a. de Tielse herbergen Het Ancker, de Draeck, de Lelie, de Engel en de Wildeman genoemd.

Voor de Gelderse hertogen was Tiel, gelegen aan de periferie van hun territorium, van groot strategisch belang. Zij hadden in Tiel dus hun eigen citadel – het Tolhuis – en geen enkel schip kon de stad passeren zonder via tolgelden bij te dragen aan de hertoglijke schatkist.

Het thans vrijwel geheel digitaal toegankelijk archief van de Gelderse hertogen bevat dan ook vrij veel materiaal dat van groot belang is voor de geschiedenis van Tiel in de 15e en 16e eeuw. Het boeiends zijn bijvoorbeeld de rekeningen van de verdediging van Tiel bij het befaamde beleg van 1528. Uit die zeer gedetailleerde gegevens stijgt als het ware de kruitdamp op en ziet men de verdedigers heen en weer rennen om zwakke schakels in de verdigingsgordel te repareren.

Maar ook al eerder, in 1495, blijkt de dan nog jeugdige hertog Karel troepen in Tiel gelegerd te hebben om de meest westelijke delen van zijn territorium te verdedigen. In de herberg De Wildeman logeert daar dan kennelijk ook zijn maarschalk Snijdewint, heer van Poederoyen, die te kakken wordt gezet door Herman Pleij in zijn boek “De sneeuwpoppen van 1511”. In Brussel waren, aldus Pleij, vestigingen van ijs gemaakt. In een beeld van Poederoyen zat Snijdewint verstopt terwijl hij zichzelf “onderscheet”.

Hoe dan ook, de naam komt vaker voor en in Tiel moet De Wildeman een aanzienlijke herberg zijn geweest. De dijkstoel teerde er na de schouw en ook het stadsbestuur liet er wel eens “een gelag  setten”. Anders dan de oude stadsplattegronden aangeven had De Wildeman niet alleen een achteruitgang aan de Koornmarkt (oftewel Achterstraat) maar kon men ook vanuit de Vleesstraat langs de herberg achterom komen.  Er was dus een doorsteek van de Vleesstraat naar de Koornmarkt en die was, zoals dat met nog een groot aantal smalle straatjes het geval was, openbaar. In de archivalia heet het dan ook “het gemeyne Wildemansteegje”. Daarop was burgemeester Cambier van Nooten gewezen en hij wilde een op basis van het wederopbouwplan aangelegde nieuwe verbinding tussen Vleesstraat en de Koornmarkt dan ook die naam geven. Maar het werd uiteindelijk het Klompstraatje.

De exploitant van De Wildeman waarmee de bevelhebbers van hertog Karel zaken deden bij het beleg van 1528 heette Teus Marcelissen. Deze Marcelissen, die we ook ontmoeten in de Tielse archivalia deed de herberg in 1549 over aan Willem van Avezaath en diens zoon Klaas droeg De Wildeman in 1557 over aan Henrick van Doornick, gehuwd met Maria Foyert. Welke factoren daarbij een rol hebben gespeeld is niet helemaal duidelijk, maar feit is dat De Wildeman direct na de invoering van de reformatie in 1578 uiteenviel.  De stukken suggereren dat er veel onenigheid was in de familie en vertellen ons verder dat er ook in de daarop volgende jaren een groot aantal familieleden aanspraak maakten op delen van de boedel.

Daarmee verdween de naam De Wildeman; althans op die locatie. Vanaf 1580 is er nog enkele decennia in de Gasthuisstraat onder dezelfde naam een café gerund en in het dorp Rijswijk is er een monumentale boerderij die De Wildeman heet. Of er genealogische verbanden zijn weet ik niet – aanvullingen of correcties zijn welkom.

Tekst uit de rekening van hertog Karel uit 1495 (Gelders Archief 0001-1040-128r)De als zodanig gesloten herberg De Wildeman in LemmerDe 17e eeuwse stadsplattegrond van Tiel met (boven str van Achterstraat) de achteruitgang van De Wildeman.