Soap

Door Huub van Heiningen op maandag 29 juni 2015, geplaatst in Historie.

Wie een rondleiding krijgt door de Tielse binnenstad komt steevast voor de deur van het Ambtmanshuis terecht. Want in dat Ambtmanshuis met zijn ‘ridderzaal’ etc. werd in 1761 de rechter Dirck Louis van Brakel vermoord door zijn schoonzoon, Izaak van Delen, heer van het Wamelse Schonenberg. Dat verhaal wordt dan in geuren en kleuren verteld aan de toehoorders. Doorgaans flink aangedikt en soms tot in het bizarre overdreven of verdraaid. “En hier, jongens en meisjes, staan we voor een berucht rovershol’ onthulde recent een juf voor een grote schare peuters. Ditmaal kon ik het niet laten haar te onderbreken met “Zo erg is het nu ook weer niet, mevrouw”.

Peter Schipper, die het verhaal vertelt op een voor iedereen op internet toegankelijk filmpje, houdt zich nog het striktst aan de feiten. Met één restrictie. Hij vertelt dat de dader werd veroordeeld geradbraakt te worden. Dat kan niet, want naar de mores van die tijd was en bleef moordenaar Izaak een edelman en als die ter dood werd veroordeeld moest de beul het kort houden. Met een bijl de kop afhakken dus. De letterlijke tekst van het vonnis zegt dan ook, dat de moordenaar, zodra men hem had gepakt “gebracht dient te worden ter plaatse waar men gewoon is criminele justitie te doen en aldaar door den scherprechter op een cruys gebonden met een bijl sijn hooft van sijn lichaam sal worden geslagen en dat vervolgens sijn hooft en doode romp nae het galgeveldt sal worden gebracht en aldaar op een rat gestelt en zijn hooft daar boven op een pin om door de lucht en de vogels des Hemels te worden verteert”.

Ook geen prettig vooruitzicht natuurlijk, maar Izaak overkwam noch het één noch het ander. Hij dook onder op het huis Driesberg in Kessel. Dat ressorteerde onder de hertog van Kleef die de boot afhield toen om uitlevering van “de heer van Schoonenberg” werd gevraagd. Ondertussen had men vanuit Tiel “Opsporing verzocht” ingeschakeld – via de kranten werd het signalement van Izaak verspreid en een beloning van 1000 gulden uitgeloofd aan wie er – desnoods anoniem – voor zou zorgen dat Izaak met zijn “pokdalig weesen en kleine opgetrokken neus” kon worden opgepakt. Vergeefs. Maar boontje ontkwam zijn loontje niet. Ruim 10 jaar na de geruchtmakende moord werd Izaak in een bos van het hertog van Kleef doodgeschoten door een jachtopziener, die hem voor een stroper aanzag.

Over deze doodslag en wat ermee te maken had is veel materiaal bewaard gebleven. In de eerste plaats uiteraard het stadsarchief. Maar ook de Staten-Generaal, het Hof van Gelre en de hertog van Kleef hebben zich ermee bemoeid. Ongetwijfeld zijn er gegevens te vinden in familie-archieven – mogelijk zelfs in dat van de aartsbisschop van Canterbury. Want de verslagene bleek een deel van zijn vermogen te hebben belegd bij de Engelse Oost-Indische Compagnie – er ontstond een enorme ruzie over de nalatenschap en over de vererving van de Engelse stukken moest uiteindelijk deze kerkvorst oordelen.

Het verbaast me, dat (voorzover ik weet) niemand zich daarin nog echt heeft verdiept om er b.v. een boek over te schrijven of een soap van te maken. Elementen daarvoor liggen voor het oprapen. De moordenaar werd direct gevangen genomen, maar heeft helpers gehad om te ontsnappen en de Waal over te steken. De vermoorde rechter was ver beneden zijn stand getrouwd met een Amsterdamse, die een jaar na de doodslag hertrouwde met de weduwnaar van een nicht van de moordenaar. Behalve de met “de heer van Schoonenberg” getrouwde dochter, had het echtpaar een toen nog niet meerderjarige zoon. Die werd door voogden van zijn moeder gescheiden en min of meer opgesloten in het slot Vredestein in Maurik. De jongen mocht niet in het Ambtsmanshuis komen, waar zijn moeder was blijven wonen, maar wel in Tiel. Daar veroorzaakte hij in de zomer van 1767 een nieuwe rel door Huyberta van Hulst te schaken en weg te voeren naar Vredestein. Enzovoorts. Door de feiten op te sporen kan het verhaal echt veel mooier en spannender worden.

Dit artikel werd eerder gepubliceerd op de Facebook pagina van Huub van Heiningen.