Oude Bekenden 24: de maker van de beroemdste oorlogsfoto’s

Het huis aan de Dr. Kuyperstraat 18 is de plek waar fotograaf Hans Sibbelee (1915-2003) het langst heeft gewoond. Als kind weliswaar, want zijn professionele leven speelde zich buiten Tiel af.

Hij werd in Leeuwarden geboren en vertrok als baby met zijn moeder naar Nederlands-Indië, waar zijn vader voor een Britse handelsfirma werkte. De reis was lang en moeizaam: de Eerste Wereldoorlog was aan de gang. Begin jaren twintig van de vorige eeuw kwam de familie terug, eerst naar Londen, maar de werkgever van vader Henk Sibbelee ging failliet.

Vader Sibbelee was een politiek idealist, hij onderzocht dan ook of het gezin in de Sovjet-Unie kon gaan wonen. Maar het werd Tiel, hij kreeg de functie van directeur van de Wasch- en strijkinrichting NV De Linge. Het gezin woonde tijdelijk in het pension van de weduwe Arëns aan de Gasthuisstraat en later dus aan de Dr. Kuyperstraat. Vader en moeder verhuisden uiteindelijk nog naar de Ophemertsedijk 2.

In de Tielse gemeenschap van toen behoorde vader tot de hogere middenklasse, zij het dat hij geen lid was van een kerkgenootschap. Later werd hij vrijmetselaar.

Hans Sibbelee doorliep de lagere school en de mulo, maar maakte de hbs niet af. Hij leerde voor radiotechnicus in Rotterdam, en vond werk in Den Haag. Daar kwam hij in een vrijzinnig en idealistisch milieu terecht, in een soort vroge versie van een commune. Hier ontdekte hij fotografie als zijn grote liefde, het medium zou zijn verdere leven bepalen. In Amsterdam raakte hij bevriend met fotografen als Emmy Andreisse en Cas Oorthuys. Hij sloot zich aan bij de Amsterdamse groep clandestiene fotografen die de oorlog documenteerden. Hij was het ook die de foto’s maakte van de schietpartij op de Dam op 7 mei 1945, toen Duitsers het vuur openden op publiek.

En hij keerde terug naar de stad van zijn jeugd, Tiel, om de puinhopen na de beschietingen in de laatste oorlogsjaren te fotograferen. Lang werden die foto’s toegeschreven aan lokale fotografen. Ze worden nog steeds gebruikt om de verwoestingen te beschrijven, 75 jaar na de bevrijding.

Fotografie en ideologie waren voor Sibbelee nauw verbonden. In het verlengde hiervan maakte hij fotoreizen naar de Sovjet-Unie en China, waar hij de resultaten van het staatssocialisme vastlegde. Om in zijn levensonderhoud te voorzien werkte Sibbelee als documentairefotograaf voor de prestigieuze boekenserie De Schoonheid van ons Land. Alles in zwart-wit.

Cas Oorthuys was ook leverancier van foto’s voor de boeken die Nederland het idee gaven dat er nog veel moois heel was gebleven. De boeken tonen een heel ander, eenduidiger, land dan dat waarin we nu leven.

De gesigneerde exemplaren uit zijn eigen bezit deed hij overigens cadeau aan het Regionaal Archief Rivierenland (dat toen nog niet zo heette). Vooral na de oorlog was zijn inbreng groot. Doordat hij veelvuldig kerkelijke kunst en architectuur fotografeerde, ontwikkelde zich bij hem een religieus besef. Hij liet zich katholiek dopen, waarbij hij zijn politieke overtuiging trouw bleef. In zijn nalatenschap treft men evengoed opnamen aan van communistische arbeiders en kolchozen als van katholieke geestelijken en gotische kathedralen.