De laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog in Tiel: deel 7

Deel 7, 23 tot en met 29 november 1944

Bernard Bruggeman hoort in Culemborg, dat de toren van de Sint Maartenskerk de vorige dag door beschietingen flink beschadigd is. De Duitsers hebben (als represaille?) de kerktoren van Wamel kapot geschoten. Het verblijf van Bruggeman in Culemborg wordt er niet prettiger op. Vanaf 24 november zal er geen gas meer geleverd worden. Melk is ook enkele dagen niet verkrijgbaar en de kolen raken op. Bernard heeft in Tiel nog enkele zakken kolen in zijn kelder liggen. Hij vraagt een kennis om ze naar Drumpt te brengen zodat hij ze daar kan ophalen.

Eva Jansen is blij. Haar vader, Gerrit , die hoofdopzichter was bij de Nederlandsche Heidemaatschappij die voor zichzelf en zijn gezin een ausweis kreeg, waardoor het gezin niet hoefde te evacueren. Ze is er dolblij mee. De Duitsers zijn heel royaal met die vergunningen. Duizenden Tielenaren weten er een te bemachtigen.

24 november gaan er geruchten dat de Engelsen bij Ophemert even de Waal overgestoken zijn. ’s middags gaat een aanzegger rond met het bericht dat iedereen die geen ausweis heeft de volgende ochtend om 8 uur Tiel verlaten moet hebben. Veel Tielenaren trekken dezelfde dag nog weg op zoek naar een verblijfadres.

In het Japanse burgerkamp Tjideng te Batavia (Ned. Indië) overlijdt Jeanne Campagne op 71 jarige leeftijd. Zij is in Tiel geboren en woonde sinds 1923 in Den Haag.

Op zondag 26 november vergaderen de Tielse huisartsen over de vraag wie van hen de medische zorg voor de Tielenaren, die in Tiel mogen of moeten blijven na de evacuatie op zich zal nemen. Afgesproken wordt dat de artsen Asjes en Jonkers in Tiel zullen blijven. De vader van Lies ten Bokkel-Huinink zal voor de inwoners van Drumpt, die nog niet hoeven te evacueren zorgen. Hij kan dan aan het Hoogeinde met zijn gezin blijven wonen. De Duitsers hebben het overzetten van niet –Duitsers met de veerpont over Rijn en Lek van niet-duitsers zonder een ausweis verboden om te kunnen controleren wie het Rivierengebied in- en uitgaat.

Er komen op maandag 27 november zo weinig mensen graven dat de Duitsers dreigen wanneer er geen 120 mannen op komen dagen, Drumpt ook moet evacueren.

Ondertussen stijgt het water in de Waal naar angstige hoogten. Er is de laatste weken heel veel regen gevallen. De inwoners van Tiel houden hun hart vast, want er is nog veel meer water onderweg. De dijken zijn door de stellingen die de Duitsers er in hebben laten graven ernstig verzwakt. Een dijkdoorbraak is niet denkbeeldig. De volgende dag, dinsdag 28 november blijkt het water een meter gestegen. De mannen geven, nu een dijkdoorbraak nabij lijkt, massaal gevolg aan de oproep van de Duitsers om mee te helpen de dijken te versterken.

Op 29 november overlijdt Albertus Versteeg door oorlogsgeweld in Tiel. Albertus woonde in de Hoogestraat in Tiel. Hij was glasblazer van beroep en werd 45 jaar.

Schaarste is troef

In Tiel worden steeds meer levensmiddelen schaars. Melk en brood zijn bijna niet meer te verkrijgen. ”Voor een halve liter melk stond ik drie kwartier in de rij en mijn vader de volgende dag 1,5 uur voor twee broodjes”, noteert Eva Jansen. Gelukkig heeft conservenfabriek De Betuwe nog volop jam in de fabriek staan. Jam is op de bon verkrijgbaar maar veel Tielenaren weten via hun connecties met medewerkers van de Betuwe ook zonder bonnen aan jam te komen. Vrijwel alle levensmiddelen zijn op de bon. Koffie is er, behalve tegen woekerprijzen, niet meer verkrijgbaar. Wel een soort surrogaatkoffie. Ook tabak en sigaretten zijn niet meer te koop . Verschillende Tielenaren zijn al eerder begonnen met de teelt van tabak en maken daar zogenaamde amateursigaretten van. Lekker waren ze niet, maar wat doe je als je de sigaret niet kunt laten liggen. Het gemis aan kolen en gas dwong de mensen om andere hulpmiddelen te gebruiken. Carbidlampen en knijpkatten werden gebruikt als verlichting en noodkacheltjes om op te koken. Hooikisten hielden het voedsel warm en gaarden vlees, groenten. Een handige enkeling maakte met houtenblokjes een soort noodband voor de fiets om niet op de kale velgen te hoeven rijden. Fietsbanden waren niet te koop en wanneer je met een fatsoenlijke nog niet ingeleverde fiets de straat op ging was de kans groot dat je hem aan en Duitse soldaat moest afgeven.

EHBO in oorlogstijd

Vooral de laatste maanden van 1944 verrichtten de vrijwilligers van de EHBO moeilijk op waarde te schatten diensten.

Ondanks rondvliegende granaatscherven tijdens de beschietingen op de stad brachten zij gewonden en doden naar het noodziekenhuis in de Ambachtschool aan de Waterstraat. Ook Tielenaren die in Echteld bij het graven van loopgraven gewond raakten door mitrailleurvuur konden op hun hulp en transport naar Tiel rekenen. Uiteraard verleenden zij ook hulp en bijstand bij de evacuatie van zieken en hoogbejaarden. Enkele EHBO-ers verloren zelfs hun leven tijdens reddingsacties.

Geraadpleegde bronnen:

De website van de het Kalendarium van Tiel van de Historische Werkgroep van de Oudheidkamer Tiel

1940 OORLOG 1945 33 momenten, themanummer De Nieuwe Kroniek, OudheidkamerTiel nummer 1-2 mei 2015

De dagboeken ‘Houdt goede moed’, ‘Waar blijven de Tommies’ en het oorlogsdagboek van Eva Jansen.

De website https://wo2.oudheidkamer-tiel.nl/slachtoffers_oorlogsgeweld.php