Een mooi, maar onbekend kunstwerk in Tiel

Door Emile Smit

Duizenden Tielse jongeren moeten er in de loop van de jaren langs zijn gelopen, maar slechts een paar van hen zullen zich gerealiseerd hebben, dat ze een van de meest bijzondere kunstwerken van Tiel passeerden. Het gaat dan over de vijf meter hoge gebrandschilderde ramen in de vroegere Rijks HBS van Tiel, nu (nog) deel van de Locatie Heiligestraat van RSG Lingecollege. Nu het schoolbestuur besloten heeft dit gebouw van de hand te doen, lijkt het zaak dit kunstwerk onder de aandacht te brengen.

Het kunstwerk in de school werd onthuld op 18 juli 1930. Dat was de dag, waarop de Tielse HBS een splinternieuw gebouw betrok aan de Heiligestraat. De HBS was in 1870 gesticht en had zestig jaar een gebouw gebruikt aan het Sint-Walburg. Oudere Tielenaren kennen dit nog bestaande pand als het gymnasium, omdat na het vertrek van de HBS van 1936 tot 1971 het Stedelijk Gymnasium hier was gevestigd. Het HBS-gebouw aan het Sint-Walburg was al rond 1919 te klein en te ouderwets geworden. Omdat de gemeente Tiel geen geld had voor nieuwbouw, droeg ze de HBS in 1920 over aan het Rijk.

Het oude HBS-gebouw aan het Sint Walburg

Het burgerweeshuis schonk voor de bouw van een nieuwe school een boomgaard aan de Heiligestraat. Het duurde echter tot 1928 vóór het Rijk ook werkelijk geld had voor een nieuwe school in Tiel. Rijks-Hoofdarchitect Ir. H. Hoekstra maakte een fraai ontwerp en in 1929 ging aannemer Gebr. Van Gameren aan de slag. Midden 1930 naderde de nieuwbouw zijn voltooiing.

Bouw van gymzaal en trappenhuis

Inmiddels was er ook iets anders aan de orde gekomen. De HBS zou in 1930 ook zestig jaar bestaan. Midden 1929 had leraar A.C. Sonneveld een gesprek met een oud-leerling, notaris J. Heuff uit Eck en Wiel. Dat leidde tot de oprichting van een reüniecommissie met Heuff als voorzitter en J. Prummel als penningmeester. Men wilde bij de opening een reünie houden en op initiatief van Heuff kwam ook het idee van een door de oud-leerlingen aan te bieden geschenk. Gesprekken met Hoekstra en schooldirecteur Dr. W.L. Beekman leidden tot de gedachte om een tweetal gebrandschilderde ramen te plaatsen in de nieuwbouw. In het ontwerp van het gebouw waren in het trappenhuis twee vijf meter hoge ramen getekend, die van glas in lood – destijds zeer in de mode – zouden worden voorzien. Ze stonden voor Fl. 200,- op de begroting. Het idee was nu om daar gebrandschilderde ramen van te maken. In november 1929 gaf het Ministerie van Onderwijs zijn toestemming en bood de Fl. 200,- aan als rijksbijdrage.

In december 1929 werd aan 700 oud-leerlingen een circulaire gestuurd met het verzoek een financiële bijdrage te geven. Het resultaat was enigszins teleurstellend: in maart 1930 constateerde penningmeester Prummel, dat er maar Fl. 2100,- was binnen gekomen. Met de rijksbijdrage was er dus Fl. 2300,- beschikbaar. Hoekstra had echter zijn connecties. Hij benaderde een van de meest vooraanstaande Nederlandse glazeniers, Joep Nicolas. Dit was een telg uit een oud Roermonds glazeniersgeslacht. Hij woonde intussen in Groet bij Schoorl. Nicolas was bereid voor Fl. 2300,- de ramen te maken. Al op 10 april 1930 was hij met Hoekstra op de bouw in Tiel en bekeek de situatie ter plaatse. Een kleine maand later, op 7 mei kon de reüniecommissie de ontwerpen van Joep Nicolas al bewonderen en goedkeuren. Er deed zich nog een klein probleem voor, want de kunstenaar wilde een van de ramen ook tentoonstellen op een expositie in juni 1930 in het Musée des Arts Décoratifs in Parijs. De Tielse commissie was bang voor de problemen bij de grenspassages, maar ging overstag toen Joep Nicolas aangaf de ramen zelf in glaskisten met de trein mee te nemen. Aldus konden de Parijzenaren als eerste het werk bewonderen.

Joep Nicolas liet zich inspireren door het gegeven, dat dit een cadeau voor de jeugd was en beide ramen symboliseren dan ook de groei van de jonge mens van de kindheid tot de jongvolwassene met hoopvolle blik op de wereld. In zijn toelichting schreef Joep Nicolas:

Droom in uw kindsheid

Ontwaak in uw jeugd

Denk en overleg

Doe wat u goed lijkt

Schouw en geniet

Al met al lukte het inderdaad om de ramen op tijd geplaatst te krijgen. Joep Nicolas hield zich keurig aan de afgesproken datum van 15 juli en zette die datum ook op het raam.

De ramen werden op 18 juli 1930 als eerste daad bij de opening van het nieuwe schoolgebouw onthuld. Daarna volgden een feestdiner in de Buitensociëteit en een feestavond in het Spaarbankgebouw. Joep Nicolas genoot er – als eregast – met volle teugen.

De Rijks HBS in 1930

Bij de opening had Joep Nicolas kennelijk ook de rekening meegebracht en al tien dagen later drong hij op betaling aan met de argumentatie: “U weet misschien dat artisten gewoonlijk uit hun laadje leven”. Kennelijk zat hij dringend om geld verlegen en wellicht was dat ook de reden, waarom hij zo snel en voordelig werkte. Prummel voldeed aan zijn wens en al op 5 augustus werd de betaling gedaan. Op de rijksbijdrage van Fl. 200,- moest Tiel nog twee maanden wachten.

Joep Nicolas (1897-1972) was een glaskunstenaar van internationale faam die vooral in het interbellum heel actief was. In zijn geboortestad Roermond wordt tot 8 februari een tentoonstelling over hem en zijn werk gehouden.

Emile Smit